W orzecznictwie sądowym jednolicie przyjmuje się klasyfikację nakładów, które podmioty prawa mogą poczynić na rzecz. Przez nakłady koniecznie rozumie się nakłady, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania z niej zgodnie z przeznaczeniem. Nakładami użytecznymi są zaś nakłady dokonane w celu ulepszenia rzeczy. Nakłady zbytkowe służą natomiast nadaniu rzeczy cech odpowiadających upodobaniom posiadacza, zaspokojeniu jego potrzeb estetycznych (zob. Wyrok Sądu Najwyższego, z dnia 30 stycznia 2014 r. III CSK 42/13). Warto dodać, że Kodeks cywilny wyróżnia jedynie nakłady konieczne i inne nakłady (art. 226). Podział drugiej kategorii nakładów na użyteczne i zbytkowe jest podziałem przyjętym w piśmiennictwie i w orzecznictwie.
W przypadku czasowego korzystania z rzeczy przez osobę niebędącą jej właścicielem może dojść do sytuacji, gdy rzecz ta wymagać będzie poczynienia określonych nakładów, aby utrzymać jej sprawność i przydatność do prawidłowego wykorzystania. Sądy w różny sposób określają moment, w którym wymagalne staje się roszczenie o zwrot nakładów koniecznych poczynionych przez posiadacza na cudzą rzecz. Rozbieżność ta jest o tyle istotna, że część orzecznictwa stoi na stanowisku, że wymagalność w/w roszczenia następuje już z chwilą poczynienia określonego nakładu na rzecz. Z drugiej strony, w części wyroków wyraźnie prezentowane jest stanowisko, że roszczenie o zwrot nakładów koniecznych staje się wymagalne dopiero z chwilą zwrotu rzeczy albowiem dopiero z chwilą zwrotu właścicielowi rzeczy wraz z nakładami, można określić jakie korzyści uzyskał posiadacz z dokonanych nakładów koniecznych oraz na ile inne nakłady zwiększają wartość zwracanej rzeczy.
Określenie momentu wymagalności roszczenia ma niezwykle doniosłe znaczenie w kontekście liczenia terminu jego przedawnienia. Jest to więc istotne zarówno z perspektywy strony występującej z roszczeniem, jak i strony broniącej się przed żądaniem przeciwnika podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia.
W następujących orzeczeniach sądy stwierdzały, że wymagalność roszczenia o zwrot nakładów koniecznych należy uzależniać od chwili dokonania tego nakładu: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2007-03-23, V CSK 480/06; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 2016-09-19 I ACa 258/16; Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z 2016-12-09 VII GC 137/16; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z 2013-04-12 I ACa 50/13; Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2004-01-21 IV CK 362/02; Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2008-06-11 V CSK 28/08.
Celem poparcia tego stanowiska wskazuje się na konieczność odróżniania nakładów koniecznych oraz nakładów użytecznych, w kontekście początku biegu terminu przedawnienia roszczeń o ich rozliczenie. Sądy przyjmują, że nieprzypadkowe pozostaje związanie z chwilą wydania rzeczy jedynie rozliczeń z tytułu nakładów innych niż konieczne (art. 226 § 1 zdanie 2 KC).
Z drugiej strony, w następujących orzeczeniach sądy stwierdziły, że roszczenie o zwrot nakładów koniecznych powstaje i staje się wymagalne z chwilą wydania rzeczy właścicielowi: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2010-02-22 IV CSK 436/09; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z 2016-05-05 I ACa 94/16; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 2015-12-03 I ACa 558/15; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 2015-03-11 I ACa 458/14.
W odniesieniu do tego stanowiska przyjmuje się, że dopiero z chwilą zwrotu właścicielowi rzeczy z nakładami można określić jakie korzyści uzyskał posiadacz z dokonanych nakładów koniecznych oraz na ile inne nakłady zwiększają wartość zwracanej rzeczy, nadto – że do chwili zwrotu rzeczy to posiadacz korzysta z poczynionych nakładów – także koniecznych – i że ulegają one amortyzacji w jego interesie i z korzyścią dla niego.
Wobec rozbieżności stanowisk w orzecznictwie, obrona jednego z obranych poglądów stanowi każdorazowo wyzwanie dla pełnomocników reprezentujących strony w sprawie.
