W poprzednich artykułach poruszona została tematyka zachowku. Przypomnijmy zatem krótko, że zachowek instytucja prawa spadkowego, mająca na celu ochronę najbliższych osób spadkodawcy przed dowolnym korzystaniem przez niego ze swobody testowania i rozporządzania jeszcze za życia swoim majątkiem w drodze darowizn. Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje następującym krewnym zmarłego: zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.
Zachowek jest tzw. roszczeniem majątkowym (najprościej rzecz ujmując jego zapłata dokonuje się w pieniądzu). Tym samym, tak jak w przypadku innych roszczeń o charakterze majątkowym, roszczenie takie może ulec przedawnieniu. Przedawnienie to możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego prawem terminu.
Jaki jest termin przedawnienia roszczenia o zachowek?
Z zachowkiem możemy mieć do czynienia gdy:
– zmarły pozostawił testament
– zmarły nie pozostawił testamentu
Jeżeli chodzi o pierwszą sytuację, to przepisy Kodeksu cywilnego są stosunkowo przejrzyste. Zgodnie bowiem z art. 1007 tej ustawy Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Przy czym wśród niektórych prawników sporne pozostaje, czy tak naprawdę zawsze bieg terminu przedawnienia liczony będzie od dnia ogłoszenia testamentu. Część środowiska stoi na stanowisku, że przepis jest oczywisty i nie pozostawia pola do innego jego rozumienia, natomiast inni autorzy podkreślają, że data ta powinna być określana zawsze w sposób indywidualny, z uwzględnieniem specyfiki konkretnej sprawy (wskazując np. na sytuację, w której zmarły pozostawił kilka testamentów pozostających ze sobą w sprzeczności). Jednakże problem ten wymagałby osobnego omówienia, dlatego bezpieczniejszej jest przyjęcie chwili ogłoszenia testamentu jako momentu, do którego przedawnienie rozpoczęło swój bieg.
Co jednak w sytuacji, gdy dochodzi do zachowku wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu? Warto przypomnieć, że jest możliwe dochodzenie roszczenia o zachowek, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Może dojść bowiem do sytuacji, w której zmarły rozdysponuje całym swoim majątkiem przed śmiercią i to na rzecz osób, które nie są ustawowymi spadkobiercami. W tym stanie rzeczy osobom uprawnionym do zachowku będzie przysługiwało takie roszczenie i to mimo tego, że zmarły nie pozostawił testamentu.
Ustawodawca nie przewidział normy regulującej kwestię przedawnienia roszczenia o zachowek, kiedy ma miejsce dziedziczenie ustawowe, a więc z istoty rzeczy nie dochodzi do ogłoszenia testamentu. Tym samym rozwiązania należy szukać gdzie indziej. W wyroku z dnia 10 marca 2011 r., wydanym w sprawie o sygn. akt V CSK 283 Sąd Najwyższy stwierdził, że Początek biegu przedawnienia roszczenia o zachowek w sytuacji dziedziczenia ustawowego określa art. 1007 § 2 KC stosowany w drodze analogii, a nie ogólne przepisy KC o przedawnieniu – tym samym w takim przypadku początek biegu przedawnienia roszczenia o zachowek liczony będzie od dnia otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy). Pamiętajmy zatem, żeby w odpowiednim czasie rozpocząć starania o dochodzenie roszczenia z tytułu zachowku, tak aby nie doszło do jego przedawnienia.