Co do zasady, zgodnie z art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Niemniej jednak brzmienie kolejnych paragrafów wskazanego przepisu daje możliwość ustalenia w trakcie podziału majątku tzw. nierównych udziałów małżonków w ich majątku wspólnym. Każdy małżonek może tylko z ważnych powodów żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Pamiętać należy jednak, że przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Podkreślenia wymaga jednak, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód.
Czym są zatem ważne powody? Otóż zgodnie z postanowieniem Sadu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 8 lutego 2018 roku (sygn. II CNP 11/17) ważne powody na gruncie omawianego unormowania stanowią okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania ten małżonek nie przyczynił się. Ocena ważnych powodów ma nie tylko aspekt majątkowy, ale również etyczny, co wyraża się w postulacie dokonywania ich oceny przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. W tym miejscu należy wskazać, że Sąd Najwyższy w tym samym orzeczeniu wskazał, iż nie należy utożsamiać tej oceny z winą w rozkładzie pożycia, która jest orzekana w sprawie o rozwód. W tym wypadku istotna jest bowiem, wina odnoszona do nieprzyczyniania się lub przyczyniania się w mniejszym stopniu do powstania majątku wspólnego niż to wynika z możliwości małżonka. Kwestię tą rozwinął Sąd Najwyższy w kolejnym postanowieniu z dnia 15 maja 2020 roku (sygn. IV CSK 474/19), gdzie wskazał, iż zastosowanie art. 43 § 2 KRO możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Równocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, iż ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów powinna być kompleksowa i należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej.
Na marginesie należy wskazać, że ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym wpływa również na rozliczanie ewentualnych nakładów. W rezultacie po ustaleniu składu i wartości majątku wspólnego oraz wysokości udziałów w tym majątku, można domagać się od drugiego współmałżonka zwrotu tylko takiej części dokonanego nakładu, która odpowiada przyjętemu udziałowi tego współmałżonka w majątku wspólnym (tak w: postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2020 roku, sygn. IV CSK 474/19).
Adwokat Joanna Wanat
