Przesłanki obligatoryjnego zastosowania instytucji odroczenia wykonania kary
Przesłanki te zostały uregulowane w art. 150 Kodeksu karnego wykonawczego. Artykuł ten stanowi, że wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody.
Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.
Należy w tym miejscu zauważyć, że orzekanie o odroczeniu wykonania kary na podstawie przesłanek określonych w art. 150 Kodeksu karnego wykonawczego musi być poprzedzone powołaniem biegłych lekarzy odpowiednich specjalności, którzy w formie opinii stwierdzą czy u skazanego występuje choroba psychiczna lub inna ciężka choroba uniemożliwiająca wykonanie kary. Okoliczności te mają niewątpliwie istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i ich stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych.
Jeżeli podstawą rozstrzygnięcia ma być ciężka choroba uniemożliwiająca wykonanie kary, opinia biegłych powinna zawierać nie tylko stwierdzenie, że u skazanego występuje taka właśnie choroba, lecz także ocenę, czy umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać jego życiu albo spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.
Odroczenie wykonania kary na podstawie art. 150 KKW trwa „do czasu ustania przeszkody”, tj. do osiągnięcia poprawy stanu zdrowia skazanego w takim stopniu, że ustanie podstawa obligatoryjnie udzielonego odroczenia.
Stanowiąc, że udzielone obligatoryjnie odroczenie wykonania kary ma trwać „do czasu ustania przeszkody”, ustawodawca zakłada, że czasu tego nie da się określić w wydanym przez sąd postanowieniu. Podzielić trzeba jednak pogląd, że sąd powinien ten termin określić, nie zaś orzec o odroczeniu „do czasu ustania przeszkody. Podstawą określenia tego terminu powinna być opinia biegłych.
W piśmiennictwie wskazuje się również, że okresie wykonywania postanowienia o obligatoryjnym odroczeniu wykonania kary sąd powinien kontrolować, czy nie ustały podstawy wydania orzeczenia.
Przesłanki fakultatywnego zastosowania instytucji odroczenia wykonania kary
Sąd może, ale nie musi odroczyć wykonania kary w stosunku do skazanego na okres do jednego roku, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki (art. 151 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego). W stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka.
Należy również wspomnieć o przesłance fakultatywnego odroczenia wykonania kary określonej w art. 151 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, która dotyczy tego, że sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do roku, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów.
Odroczenia nie udziela się skazanym, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, skazanym określonym w art. 64 § 1 lub 2 lub w art. 65 Kodeksu karnego (recydywistom) a także skazanym za przestępstwa określone w art. 197–203 Kodeksu karnego popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.
Przykładowy katalog okoliczności, które uzasadniają w ocenie judykatury i doktryny „zbyt ciężkie skutki dla skazanego”:
1) zakończenie kuracji leczniczej;
2) zdanie ważnych egzaminów kończących cykl nauki;
3) załatwienie bardzo ważnej sprawy majątkowej;
4) dokończenie ważnej dla skazanego pracy, np. tymczasowej umowy o dzieło, prac polowych, prac związanych z budową domu itp.;
5) chorobę skazanego, inną niż określona w art. 150 Kodeksu karnego wykonawczego;
6) wydarzenie losowe, wymagające pilnego podjęcia czynności eliminujących jego skutki.
„Zbyt ciężkie skutki dla rodziny skazanego” związane są w ocenie komentatorów z przykładami dotyczącymi:
1) choroby członka rodziny, wymagającego opieki, którą może zapewnić tylko skazany;
2) okresowego pozostawania rodziny skazanego bez środków do życia;
3) wieku lub kalectwa członków rodziny skazanego, z którymi wspólnie zamieszkuje lub którymi się opiekuje, opieki tej zaś nie mogą zapewnić inne osoby;
4) starań skazanego o pozostawienie dzieci pod właściwą opieką lub o umieszczenie chorego członka rodziny w szpitalu itp.
Postępowanie w przedmiocie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności
Wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności należy skierować do sądu, który wydał wyrok skazujący w I instancji. Wniosek ten powinien zawierać uzasadnienie zawartych w nim żądań oraz stosowne dokumenty – np. dokumentację medyczną, zaświadczenia lekarskie, potwierdzające argumenty przedstawione we wniosku.
Należy mieć na uwadze, że podstawą ustaleń, co do istnienia przesłanek odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności na podstawie art. 151 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego są dowody przedstawione sądowi przez skazanego, informacje dotyczące osoby skazanego znajdujące się w aktach sprawy, dane z wywiadu środowiskowego. Istotne znaczenie mogą mieć również wyjaśnienia skazanego złożone na posiedzeniu sądu.
Skazany składający wniosek o odroczenie wykonania kary, może zwrócić się do sądu, który będzie orzekał w jego sprawie z wnioskiem o powołanie biegłego z zakresu określonej dziedziny medycy na okoliczność zbadania jego stanu zdrowia oraz wyrażenia opinii.
Należy podkreślić, że złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności nie wstrzymuje wykonania tej kary. Dlatego należy mieć świadomość, że także po złożeniu do sądu wniosku o odroczenie wykonania kary, skazany może otrzymać wezwanie do zakładu karnego, a nawet może zostać doprowadzony do zakładu karnego przez Policję.
Dlatego powszechnie przyjmuje się, że wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności powinien zawierać wniosek o wstrzymanie wykonania kary pozbawienia wolności i jednocześnie wstrzymanie zarządzenia wykonania kary do czasu rozpoznania wniosku o odroczenie wykonania kary.
W sytuacji, gdy skazany został już osadzony w zakładzie karnym, ale jeszcze przed jego osadzeniem został złożony, w jego sprawie wniosek o odroczenie wykonania kary, sąd orzekający będzie rozstrzygał w przedmiocie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności, a nie odroczenia wykonania kary.
aplikant adwokacki Michał Małysiak