Jedna z najmniej skomplikowanych definicji oszustwa podatkowego stanowi, że oszustwo podatkowe to uniknięcie opodatkowania lub zmniejszenie jego wysokości. Podkreślenia wymaga, że oszustwo podatkowe dokonywane jest umyślnie, nie jest więc nim nieumyślny błąd, który może popełnić każdy podatnik, a zwłaszcza ten prowadzący działalność gospodarczą.
W celu lepszego zrozumienia czym jest karuzela podatkowa warto przytoczyć definicję tego mechanizmu sformułowaną przez A. Derkacz „oszustwo popełnione przy użyciu systemów i mechanizmów mających na celu uchylenie się od obowiązku dotyczącego podatku VAT poprzez niezapłacenie VAT należnego lub nieuprawnione domaganie się zwrotu podatku VAT dzięki procederowi obejmującemu firmy działające w otoczeniu międzynarodowym. Mechanizm oszustwa karuzelowego można określić jako fikcyjny lub w części rzeczywisty przepływ towarów”.
Analiza sposobu dokonywania oszustw związanych z podatkiem VAT umożliwiła wyodrębnienie ogniw, które najczęściej występują w oszustwach karuzelowych.
Ogniwa oszustwa karuzelowego
Spółka wiodąca
Najczęściej najważniejszy podmiot w oszustwie karuzelowym. Organizuje cały system oszustwa. Posiada kapitał umożliwiający wiarygodne prowadzenie działalności gospodarczej. Prawidłowo prowadzi księgowość, jak również składa deklaracje podatkowe oraz reguluje zobowiązania wobec państwa. Dokonuje dostaw wewnątrzwspólnotowych do znikających podatników.
Znikający podatnik
Do jego najistotniejszych zadań należy rolą „wygenerowanie” na fakturach podatku VAT. Dokonuje wewnątrzwspólnotowego nabycia towaru od spółki wiodącej, następnie sprzedaje go na rynku krajowym. Wystawia fakturę z obowiązującym VAT, którego jednak nie odprowadza do budżetu. To najczęściej firma „słup”, która sama nie ma żadnego majątku, jest założona wyłącznie w celu wystawienia faktur i następnie po kilku miesiącach jest likwidowana. Zysk wypracowany przez organizację przestępczą pochodzi z kwot VAT niezapłaconych do budżetu państwa członkowskiego, w którym działają znikający podatnicy.
Bufor
Pośredniczy między znikającym podatnikiem a realizującym zyski. Przeprowadzenie transakcji krajowych pomiędzy buforami ma utrudniać wykrycie procederu, zakłócać kontrole i zacierać powiązania między znikającym podatnikiem, czerpiącym zyski i organizatorem. Tym samym bufor ma uwiarygadniać transakcje. Dlatego nierzadko w tej roli – świadomie lub nie – występuje przedsiębiorca znany, o dobrej historii na rynku, mająca u kontrahentów opinię rzetelnej.
Podmiot realizujący zyski (broker)
Nabywa towar od przedsiębiorstwa buforowego a następnie dokonuje wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów do spółki wiodącej (ewentualnie do podmiotu, który zamykając krąg odsprzeda organizatorowi towar – co oznacza powrót towaru do punktu wyjścia) lub eksportuje towar do kraju trzeciego. W obydwu przypadkach obowiązuje stawka VAT 0%, a typowe kierunki eksportu to kraje, z którymi wymiana informacji podatkowych jest utrudniona. Broker jest zarejestrowany w tym samym kraju UE co znikający podatnik. Dzięki zastosowaniu VAT 0% może wystąpić o zwrot VAT lub pomniejszyć swoje zobowiązanie podatkowe. Istota oszustwa polega wówczas na wyłudzeniu przez niego podatku VAT, który nie został zapłacony przez znikającego podatnika na początkowym etapie obrotu.
Analizując rolę poszczególnych ogniw w typowym schemacie tzw. karuzeli VAT, można zauważyć, że jej zorganizowanie wymaga stworzenia rozbudowanej sieci powiązań osobowych i gospodarczych. Do stworzenia oszustwa karuzelowego, jego organizatorzy angażują od kilku do nawet kilkudziesięciu przedsiębiorców.
W jaki sposób uzyskiwane są korzyści w ramach transakcji karuzelowych?
W ramach transakcji karuzelowych część podmiotów w nich uczestniczących czerpie korzyści w jeden z dwóch sposobów:
− przez brak zapłaty należnego podatku VAT,
− przez otrzymanie od organów podatkowych danego państwa zwrotu podatku VAT, który w rzeczywistości nie został uregulowany na wcześniejszych etapach obrotu.
Co może zrobić przedsiębiorca, który chce uniknąć „wkręcenia” w karuzelę podatkową?
Jeżeli podatnik nie będzie odpowiednio uważny przy zawieraniu transakcji, a więc zignoruje obiektywne okoliczności, wskazujące na to, że transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, wówczas może zostać zakwestionowane prawo tego podatnika do odliczenia podatku naliczonego.
W przypadku każdego nowego kontrahenta przedsiębiorca chcący dochować należytej staranności powinien potwierdzić:
- w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), że kontrahent jest w nim zarejestrowany – o ile rejestracja w KRS lub CEIDG jest wymagana w przypadku kontrahenta,
- czy kontrahent na moment transakcji – jest wpisany do prowadzonego przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) Wykazu podatników VAT, w którym znajdziemy informację, czy:
– kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny albo zwolniony, czy został przywrócony do rejestru VAT,
– kontrahent został wykreślony jako podatnik VAT lub nie został zarejestrowany,
- czy kontrahent posiada i może przedłożyć wymagane koncesje i zezwolenia dotyczące towarów, które są przedmiotem planowanych transakcji,
- umocowanie osób reprezentujących kontrahenta lub pełnomocnictw udzielonych przez te osoby (np. należy zweryfikować umocowanie osób upoważnionych do udzielenia pełnomocnictw w imieniu kontrahenta na podstawie danych z KRS lub CEIDG).
Ponadto uwagę rzetelnego przedsiębiorcy powinny zwrócić między innymi: zapłata gotówką przy transakcji powyżej 15 tysięcy złotych, zapłata przelewem na dwa różne rachunki lub nieuzasadniony rachunek bankowy, brak oznak prowadzenia działalności gospodarczej przez kontrahenta, brak zaplecza organizacyjnego i technicznego do prowadzenia określonego typu działalności gospodarczej, rażąco niski kapitał zakładowy.
apl. adw. Michał Małysiak