Spadek po zmarłym z reguły trafia do jego najbliższej rodziny. W testamencie można jednak wskazać, że spadkobiercą będzie ktoś inny (np. pominąć kogoś, wskazać osobę spoza rodziny) czy też zmienić przypadający udział (zmniejszyć lub zwiększyć przypadającą spadkobiercy część). Najbliższa rodzina, ta która dziedziczyłaby zgodnie z ustawą, ma wtedy prawo do tzw. zachowku. Zachowek jest instytucją, która zawsze budzi spore wątpliwości.
Komu przysługuje zachowek?
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Osoby, które nie zostały wymienione powyżej, nie mogą żądać zachowku. Wśród osób uprawnionych do zachowku nie ma np. rodzeństwa spadkodawcy. Jednakże nie przysługuje on tym wszystkim osobom jednocześnie, wpływ na uprawnienie do zachowku ma kolejność dziedziczenia.
Ile wynosi zachowek?
Wielkość zachowku nie jest jednolita. Z tytułu zachowku należy się połowa udziału spadkowego, który przypadłby osobie uprawnionej do zachowku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni, należą mu się dwie trzecie tego udziału.
Przy określaniu zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Ustalenie kwoty spadku zwykle jest dość złożone, gdyż wymaga określenia tzw. substratu zachowku, który uwzględnia wartość spadku, a także dokonane przez spadkodawcę przed śmiercią darowizny
Jeśli darowizny wyczerpywały majątek spadkodawcy, to obdarowany musi liczyć się z kierowaniem wobec niego roszczenia o zachowek. Obliczając substrat zachowku, nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani darowizn uczynionych przez spadkodawcę więcej niż dziesięć lat licząc wstecz od otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy) na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Darowizny uczynione dla spadkobierców zawsze wlicza się ustalając substrat zachowku. Darowiznę na rzecz osoby obcej wlicza się jeśli została uczyniona na mniej niż dziesięć lat licząc wstecz od otwarcia spadku.
Podobnie sytuacja ma się w przypadku zapisów windykacyjnych. Należy mieć na uwadze, że obliczanie substratu zachowku nie jest czynnością prostą i w grę wchodzą wyjątki od powyższych reguł.
Wysokość zachowku nie jest jednoznaczna z wartością majątku spadkowego, jaki odziedziczyłby uprawniony do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Wartość zachowku zależy od wielu czynników m.in. od ilości osób, które mogą domagać się zachowku, ale także wartości dokonanych za życia przez spadkodawcę darowizn, treści testamentu, a także sytuacji osobistej uprawnionych do zachowku. Po tym samym spadkodawcy każda z osób uprawnionych może uzyskać zachowek w innej wysokości.
Czego mogę żądać konkretnej rzeczy tytułem zachowku?
Uprawniony do zachowku może żądać tylko i wyłącznie zapłaty określonej kwoty pieniężnej od osób, które zamiast niego uzyskały prawa do spadku.
Tytułem zachowku nie można żądać wydania określonych, konkretnych przedmiotów z majątku spadkowego. Zachowek ma zrekompensować jedynie ekonomiczny interes pokrzywdzonego spadkobiercy. Nie można tym sposobem uzyskać ze spadku konkretnych przedmiotów mających wartość majątkową lub sentymentalną.
Jeżeli strony chcą rozstrzygnąć sprawę polubownie, można dobrowolnie umówić się na inne rozwiązanie – np. przekazanie określonego składnika majątku w zamian za zrzeczenie się prawa do zachowku.
Jak wyegzekwować zachowek?
Roszczenie o zapłatę zachowku może być dochodzone w sądowym postępowaniu cywilnym w drodze procesu. Jeżeli osoba obowiązana do zapłaty zachowku, nie chce zapłacić należnej sumy dobrowolnie, wówczas należy skierować do sądu pozew o zapłatę kwoty stanowiącej wartość należnego zachowku.
Zapraszamy do zapoznania się z pełną ofertą pomocy prawnej w zakresie spraw spadkowych naszej kancelarii. KLIK
