Czy można się zwolnić z płacenia alimentów?
Sprawy o alimenty to jedne z najczęstszych spraw odbywających się przed sądem rodzinnym. W większości dotyczą one roszczeń małoletniego dziecka przeciwko jednemu z rodziców. Warto nadmienić, że roszczenia te mogą istnieć także pomiędzy innymi członkami rodziny – pomiędzy byłymi małżonkami, ale także między rodzeństwem.
Najczęściej osoby zobowiązane do uiszczania comiesięcznych alimentów pragną uwolnić się od tego obowiązku i dążą do jego zniesienia. Należy zaznaczyć, że obowiązek alimentacyjny może również w określonych okolicznościach wygasnąć.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że każda zmiana sytuacji osoby zobowiązanej do alimentów czy osoby otrzymującej alimenty może być podstawą do dokonania zmian w obowiązku alimentacyjnym, w tym także do jego zniesienia. Osoba zobowiązana do alimentów może złożyć do sądu – jeżeli alimenty zostały ustanowione na podstawie orzeczenia sądu – pozew o uchylenie obowiązku alimentacyjnego jeśli osoba otrzymująca alimenty dysponuje innymi środkami pozwalającymi na samodzielne utrzymanie się albo pomimo, że takie możliwości posiada to celowo ich nie wykorzystuje. Ponadto podstawą takiego pozwu może być także sytuacja osoby zobowiązanej do uiszczania alimentów – kiedy diametralnie zmieni się na gorsze jej sytuacja życiowa, majątkowa czy finansowa. Należy pamiętać, że zmiana musi być znacząca – nie wystarczy jedynie utrata zatrudnienia jeżeli nie utraciło się zdolności do pracy i istnieją możliwości do podjęcia innej pracy. Uchylenie alimentów mogłoby być możliwe przykładowo w sytuacji całkowitej utraty zdolności do pracy wskutek choroby lub wypadku, co uniemożliwia osiąganie dochodów. Choć także w takiej sytuacji sąd może nie uwzględnić roszczenia o uchylenie alimentów – każdorazowo sąd zbada czy taka osoba nie dysponuje znacznym majątkiem, który pozwalałby na pokrywanie alimentów – w tej sytuacji sąd mógłby zmniejszyć ich wysokość. Należy pamiętać, że istotna jest także sytuacja osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów.
Po stronie osoby uprawnionej do alimentów także mogą nastąpić istotne zmiany uprawniające do uchylenia tego obowiązku. Jeśli osoba, która otrzymuje alimenty osiągnęła pełnoletniość i nie kontynuuje nauki z własnej woli, to w takiej sytuacji nie ma przeszkód do podjęcia przez nią zatrudnienia – a taka okoliczność może stanowić podstawę do uchylenia alimentów. Natomiast jeżeli będzie kontynuowała naukę – czyli będzie uczęszczała na studia po ukończeniu szkoły średniej – to należy zawsze rozważyć jej aktualną sytuację życiową, materialną i finansową. Każdy przypadek wymaga indywidualnej oceny przez sąd, gdyż dotyczy innych osób i innych sytuacji. Przykładowo, pobieranie nauki w systemie zaocznym oraz podjęcie pracy może stanowić podstawę do uchylenia alimentów. Ale jednocześnie może się okazać, że jest to jedynie praca dorywcza lub przynosząca niewielkie dochody, które nadal nie pozwalają na samodzielne utrzymanie się, a sytuacja finansowa i życiowa zobowiązanego do alimentów jest bardzo dobra.
W przypadku alimentów orzeczonych między byłymi małżonkami także aktualne są przesłanki zmiany sytuacji tak osoby zobowiązanej, jak i uprawnionej do alimentów. Dodatkowo, ustanie tego obowiązku może być związane z zawarciem przez małżonka otrzymującego alimenty nowego związku małżeńskiego. Ponadto obowiązek ten wygasa po upływie 5 lat od jego ustanowienia w sytuacji, gdy małżonek zobowiązany do alimentów nie został uznany winnym lub współwinnym rozkładu pożycia. Ale w tej sytuacji sąd może przedłużyć ten obowiązek ze względu na szczególne okoliczności, które powstały przed upływem tych 5 lat – przykładowo takimi okolicznościami mogą być: niemożność uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych przez rozwiedzionego małżonka, wywołaną koniecznością rezygnacji przez niego z zarobkowania ze względu na wychowanie małoletnich dzieci i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, utrata przez uprawnionego prawa do zasiłku dla bezrobotnych i brak jakiejkolwiek możliwości uzyskania własnych środków utrzymania, nie licząc środków udzielanych w ramach pomocy społecznej.
Natomiast w przypadku obowiązku alimentacyjnego między innymi członkami rodziny należy pamiętać o możliwości uchylenia się od tego obowiązku w przypadku ujawnienia się możliwości obciążenia nim osoby spokrewnionej w bliższym stopniu z uprawnionym do alimentów. Przykładowo jeżeli alimenty zostały orzeczona na rzecz dzieci od ich dziadków, to w przypadku gdy ujawni się możliwość zasądzenia alimentów od rodziców tych dzieci, to dziadkowie mogą zwolnić się od płacenia alimentów. W przypadku obowiązku alimentacyjnego między rodzeństwem wystarczające dla jego uchylenia jest powołanie się na nadmierny uszczerbek dla zobowiązanego lub jego rodziny, jaki wywołuje konieczność uiszczania alimentów. Podstawą uchylenia alimentów może być także sprzeczność tego obowiązku z zasadami współżycia społecznego – ale nie dotyczy to alimentów uiszczanych przez rodziców na rzecz dzieci.
Podsumowując, wskazać należy na szereg możliwości mogących stanowić podstawę uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Natomiast trzeba pamiętać, że każda sprawa musi zostać oceniona indywidualne, gdyż roszczenia te uzależnione są od aktualnej sytuacji życiowej, materialnej i finansowej obydwu stron – nie sposób dokonać jej generalizacji, a co za tym idzie wskazać na przesłanki, które zagwarantują powodzenie roszczenia o uchylenie alimentów.