„Czynny żal” to instytucja uregulowana w przepisach kodeksu karno-skarbowego. Umożliwi ona uniknięcie ukarania, w niektórych sytuacjach, za popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. „Czynny żal” jest pismem sformalizowanym a zatem wymaga odpowiedniej: treści, formy i czasu. Jeżeli „czynny żal” jest skuteczny to zapewnia sprawcy czynu bezkarność w odniesieniu do popełnionego czynu.
„Czynny żal” wynika z art. 16 ustawy kodeks karno-skarbowy i jest zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, które składane jest do organu ścigania – np. do Naczelnika urzędu skarbowego. W „czynnym żalu” należy zawrzeć wszystkie istotne okoliczności dokonanego czynu zabronionego, a w szczyglości: na czym czyn polegał, kiedy został popełniony, osoby współdziałające w jego popełnieniu. Istotnym jest uiszczenie całej należności publicznoprawnej (podatku), która została uszczuplona w wyniku przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Jeżeli czyn nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej a obowiązkowe jest orzeczenie przepadku przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną.
Kto może złożyć „czynny żal”?
„Czynny żal” składa osoba fizyczna, która popełniła przestępstwo lub wykroczenie skarbowe – tzw. sprawca czynu. W przypadku gdy sprawcą czynu jest firma – zawiadomienie składa osoba, która zajmuje się jej sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowym.
Jak złożyć „czynny żal”?
„Czynny żal” można złożyć w postaci w dowolnej postaci. Dopuszczalna jest wersja papierowa, można przesłać przez internet lub wnieść ustnie do protokołu. Zawiadomienie składane w formie papierowej musi być podpisane przez sprawcę własnoręcznie, a przesyłane przez internet – kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo osobistym. Wykluczone jest złożenie podpisu przez pełnomocnika sprawcy. Zawiadomienie do finansowego organu postępowania przygotowawczego np. naczelnika urzędu skarbowego może być złożone także za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym.
„Czynny żal” można złożyć w postaci papierowej, przesłać przez Internet – za pośrednictwem e-Puap lub usługi e-Urząd Skarbowy a także wnieść ustnie do protokołu. Prowadzeniem postępowań przygotowawczych oraz występowaniem przed sądem w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe w zakresie, w jakim do prowadzenia postępowania lub występowania przed sądem właściwy jest naczelnik urzędu skarbowego, zajmuje się od stycznia br. tylko 16 wyznaczonych naczelników urzędów skarbowych – jeden w danym województwie. Wykaz urzędów skarbowych uprawnionych do prowadzenia postępowań przygotowawczych i występowania przed sądem znajduje się w poniższej tabeli
Należy jednak pamiętać, że „czynny żal” jest bezskuteczny, jeżeli został złożony po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, np. kontroli podatkowej, postępowania podatkowego czy czynności sprawdzających, zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego.
Urzędy skarbowych uprawnionych do prowadzenia postępowań przygotowawczych i występowania przed sądem
| Województwo | Naczelnik urzędu skarbowego |
| dolnośląskie | US Wrocław-Krzyki |
| kujawsko-pomorskie | II US w Toruniu |
| lubelskie | I US w Lublinie |
| lubuskie | II US w Zielonej Górze |
| łódzkie | US Łódź-Widzew |
| małopolskie | US Kraków-Stare Miasto |
| mazowieckie | US Warszawa-Mokotów |
| opolskie | II US w Opolu |
| podkarpackie | II US w Rzeszowie |
| podlaskie | I US w Białymstoku |
| pomorskie | US w Sopocie |
| śląskie | II US w Katowicach |
| świętokrzyskie | I US w Kielcach |
| warmińsko-mazurskie | US w Olsztynie |
| wielkopolskie | US Poznań-Jeżyce |
| zachodniopomorskie | II US w Szczecinie |
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 10.09.1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2022 r. poz. 859 ze zm.)