Zmiany w zakresie systemu kar i środków karnych
Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, która została podpisana przez Prezydenta RP w dniu 2 grudnia 2022 r., przewiduje między innymi:
– likwidację kary 25 lat pozbawienia wolności;
– elastyczny wymiar kar do 30 lat pozbawienia wolności;
– karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia.
Większość nowych przepisów wejdzie w życie 14 marca 2023 r., natomiast przepisy dotyczące m.in. orzekania przepadku pojazdów zaczną obowiązywać od 14 grudnia 2023 r.
Na czym polega zakaz warunkowego zwolnienia?
Zakaz warunkowego zwolnienia wobec osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności będzie możliwy w przypadku:
- czynu popełnionego po wcześniejszym prawomocnym skazaniu za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym na karę dożywotniego pozbawienia wolności albo na karę pozbawienia wolności na co najmniej 20 lat,
- jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.
Przedmiotowa nowelizacja kodeksu karnego wydłuża również z 25 do 30 lat okres, po którym skazani na dożywocie mogą ubiegać się o warunkowe zwolnienie.
Podwyższenie kar za niektóre kategorie przestępstw
Istotne w znowelizowanym kodeksie karnym są zmiany w zakresie podwyższenia kar za pedofilie i inne poważne przestępstwa na tle seksualnym. Sprawca zgwałcenia dziecka będzie teraz podlegać karze od 5 do 30 lat więzienia albo dożywotniemu pozbawieniu wolności. Dotąd kara ta wynosiła od 3 do 15 lat więzienia.
Kara od 5 do 30 lat więzienia albo dożywocie będzie też grozić za zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem (dotychczas – do 15 lat więzienia). Za zgwałcenie z następstwem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu będzie teraz grozić od 5 do 30 lat więzienia albo dożywocie (dotąd – od 2 do 12 lat). Natomiast za zgwałcenie z następstwem w postaci śmierci ofiary grozić będzie od 8 do 30 lat więzienia lub dożywocie, dotychczas kara wynosiła od 2 do 12 lat więzienia.
Reforma zwiększy kary za poważne przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Zmiany to m.in.: podwyższenie z 12 do 15 lat górnej granicy kary pozbawienia wolności za rozbój, a do 20 lat – za rozbój z użyciem broni. Nastąpi również podwyższenie z 15 do 20 lat więzienia górnej granicy kary za umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Nowelizacja wprowadza także nowy środek karny do katalogu środków karnych przewidzianych w art. 39 KK w postaci degradacji, która obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.
Należy również zauważyć, że z dniem 14 marca 2023 r. w rozdziale VI Kodeksu karnego zatytułowanym Zasady wymiaru kary i środków karnych wejdzie w życie – art. 53. Wspomniany artykuł będzie zawierał zmiany w zakresie dyrektyw wymiaru kary i będzie dodatkowo wzbogacony o paragrafy 2a i 2b zawierające katalog okoliczności obciążających i łagodzących wymiar represji karnej w stosunku do sprawcy przestępstwa.
Należy także zauważyć, że według znowelizowanych przepisów art. 41a par. 1a KK Sąd na wniosek pokrzywdzonego będzie orzekał zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego – również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego.
Nowe typy przestępstw w znowelizowanym Kodeksie karnym
- określone w art. 148a KK – przestępstwo przyjęcia zlecenia zabójstwa człowieka w zamian za udzieloną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą,
- określone w art. 244c KK – przestępstwo uchylania się od wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki,
- określone w art. 148 paragraf 5 KK – przestępstwo przygotowania do zabójstwa,
- określone w art. 197 paragraf 3 KK (typy kwalifikowane) – przestępstwo zgwałcenia dokonane z posłużeniem się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo wobec kobiety ciężarnej albo, gdy sprawca utrwalał obraz lub dźwięk z przebiegu czynu.
Zmiany w karaniu nieletnich sprawców przestępstw
Duże kontrowersje, a nawet sprzeciw budzi w środowisku prawniczym zmiana Kodeksu karnego, która wejdzie w życie w dniu 14 marca 2023 r. przewidująca, że nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3 KK, może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, jeżeli:
okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Omawiana nowelizacja Kodeksu karnego wprowadza również zmiany w zakresie przedawnienia przestępstw:
– wydłużenie okresu przedawnienie karalności za zabójstwo z 30 do 40 lat,
– zwiększenie liczy przestępstw niepodlegających przedawnieniu (np. zgwałcenie dziecka lub zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem
Zmiany w zakresie odpowiedzialności karnej kierowców:
Obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego
Nowelizacja kodeksu karnego, która wejdzie w życie od 14 grudnia 2023 r. w określonych wypadkach w zakresie przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, wprowadza również obligatoryjny przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym. Jeżeli zaś orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego z uwagi na jego zbycie, utratę lub zniszczenie lub znaczne uszkodzenie jest niemożliwe lub niecelowe, albo jeżeli pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy, zamiast przepadku pojazdu mechanicznego sąd orzeknie przepadek równowartości pojazdu.
Zgodnie z znowelizowanym przepisem art. 178a KK:
§ 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w § 1 w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Paragraf 5 znowelizowanego artykułu 178a KK będzie natomiast stanowił, że
Sąd orzeka przepadek, o którym mowa w art. 44b, w razie popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 4, chyba że zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa określonego w § 1 była niższa niż 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo nie prowadziła do takiego stężenia. Sąd może odstąpić od orzeczenia przepadku, jeżeli zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.
Aplikant adwokacki Michał Małysiak