W systemie prawnym, dziedziczenie majątku po zmarłym jest uregulowane z dużą dokładnością, by zapewnić sprawiedliwy podział dóbr między uprawnionych spadkobierców. Kwestia dziedziczenia staje się szczególnie istotna, gdy zmarły pozostawia małżonka, lecz nie ma dzieci. W takim przypadku, prawo spadkowe definiuje jasne zasady dotyczące rozdysponowania majątku zmarłego, kładąc nacisk na ochronę praw bliskich krewnych oraz współmałżonka.
Porządek dziedziczenia według Kodeksu cywilnego
Dziedziczenie ustawowe w Polsce opiera się na ściśle określonej hierarchii, która determinuje, kto i w jakiej części staje się uprawniony do dziedziczenia po zmarłym. W przypadku braku potomstwa, kluczową rolę odgrywają przepisy dotyczące porządku dziedziczenia, a także podziału majątku wspólnego.
Podział majątku wspólnego
Z chwilą śmierci małżonka wspólność majątkowa ustaje i majątek wspólny, który do tej pory był niepodzielny, przekształca się w majątek objęty współwłasnością udziałową, tj. podzielną. Każdy z małżonków, co do zasady, posiada połowę takiego majątku. Jedna połowa tego majątku wspólnego weszła do masy spadkowej. Druga połowa majątku wspólnego posiada żyjący małżonek.
Kto dziedziczy spadek?
Po osobie bezdzietnej w pierwszej kolejności spadek z ustawy dziedziczy małżonek i rodzice. Zgodnie z Kodeksem cywilnym udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli jedno z nich nie żyje, udział przypada rodzeństwu w częściach równych. Jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, a pozostawiło zstępnych (np. dzieci) to właśnie im przypadnie ten udział spadkowy.
Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, to udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
Gdy małżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, to jego udział spadkowy wynosi połowę spadku.
Cały spadek przypadnie małżonkowi spadkodawcy w przypadku braku zstępnych (dzieci, wnuków), jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.
Czy da się przekazać spadek rodzeństwu?
Aby przekazać cały majątek rodzeństwu, spadkodawca może sporządzić testament, w którym wskaże rodzeństwo jako jedynych spadkobierców. Jednakże, małżonek i rodzice zmarłego, pomimo niewskazania w testamencie, mogą dochodzić swojego prawa do zachowku, co oznacza, że całkowite wydziedziczenie ich na korzyść rodzeństwa nie jest możliwe bez spełnienia określonych przesłanek, ale o tym w innym artykule spadkowym dotyczącym wydziedziczenia.
Dziedziczenie testamentowe
Spadkodawca ma możliwość zmiany ustawowego porządku dziedziczenia poprzez sporządzenie testamentu. Akt ten umożliwia przekazanie majątku osobom spoza kręgu ustawowych spadkobierców, co pozwala na indywidualne dostosowanie porządku dziedziczenia do osobistych relacji i życzeń spadkodawcy. Należy jednak pamiętać o istnieniu instytucji zachowku, która zabezpiecza minimalne interesy bliskich krewnych, którzy zostaliby pominięci w testamencie.
Jak działa instytucja zachowku i kto ma do niego prawo?
Instytucja zachowku stanowi fundamentalne zabezpieczenie finansowe dla najbliższych krewnych zmarłego, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie lub otrzymali w nim mniej, niż wynosi ich ustawowy udział. Prawo do zachowku przysługuje zstępnym zmarłego, jego współmałżonkowi oraz rodzicom. Wartość zachowku zależy od stopnia pokrewieństwa oraz sytuacji prawnej i wynosi połowę lub dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby danej osobie w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Aby dochodzić swoich praw do zachowku, uprawniony musi wystąpić z roszczeniem przeciwko osobom, które są spadkobiercami testamentowymi lub ustawowymi. Roszczenie o wypłatę zachowku podlega przedawnieniu, co oznacza, że uprawniony powinien złożyć je w określonym terminie, wynoszącym pięć lat od ogłoszenia testamentu. Zachowek jest więc mechanizmem prawym, który ma na celu ochronę podstawowych interesów finansowych bliskich krewnych zmarłego, nawet w obliczu jego ostatniej woli wyrażonej w testamencie.
