Zgodnie z art. 2161 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd w sprawach rodzinnych dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Takie wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Ponadto sąd, stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu dziecka i stopnia dojrzałości dziecka uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.
Jak wynika z uzasadnienia projektu do Ustawy z 6 listopada 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431), wyżej wymieniony przepis ma dotyczyć „ustalania w procesie praw tylko niemajątkowych”. Miałby on zatem zastosowanie w zakresie spraw m.in. dotyczących kształtowania władzy rodzicielskiej, w sprawach o rozwód, unieważnienie małżeństwa i separację, ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, unieważnienie uznania dziecka czy rozwiązania przysposobienia.
Podobna regulacja znajduje się w przepisach o postępowaniu nieprocesowym. Zgodnie bowiem z art. 576 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. W tym wypadku, podobnie jak w postępowaniu procesowym wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Przy czym podkreślenia wymaga, że w postępowaniu nieprocesowym zakres spraw w jakich małoletni może się wypowiedzieć jest szerszy tj. obejmuje zarówno sprawy niemajątkowe, jak i majątkowe. Oznacza to, że małoletnie dziecko może zostać wysłuchane przez sąd na przykład w sprawie o uregulowanie kontaktów czy też kiedy rozstrzygana jest istotna sprawa jego dotycząca.
Podkreślenia jednak wymaga, że dla przeprowadzenia wysłuchania małoletniego przez sąd konieczne jest łączne spełnienie trzech warunków, a to: pozwala na to rozwój umysłowy dziecka, jego stan zdrowia, jak również stopień jego dojrzałości. Oznacza to, że sąd nie ma bezwzględnego obowiązku przesłuchania dziecka. Co więcej, w niektórych sprawach może on uznać tą czynnością za niecelową z uwagi na charakter sprawy. Właśnie tak orzekł Sąd Okręgowy we Wrocławiu, XIII Wydział Cywilny Rodzinny w wyroku z dnia 11 marca 2015 roku (sygn. akt XIII Ca 560/14), gdzie rozstrzygał w sprawie o alimenty.
Ważne jest również, iż to sąd podejmuje decyzję co do uwzględnienia zdania i rozsądnych życzeń dziecka, a przy podejmowaniu tej decyzji bierze on pod uwagę te same kryteria, które decydują o dopuszczeniu oraz przeprowadzeniu dowodu z wysłuchania małoletniego oraz całokształt okoliczności ujawnionych w sprawie.
