Jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każde z nich może żądać, aby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, sąd rozważa wszelkie kwestie związane z funkcjonowaniem rodziny, a co znajduje odzwierciedlenie w orzeczeniu kończącym postępowanie. Jakie są zatem obligatoryjne elementy wyroku rozwodowego?

Do rozstrzygnięć podejmowanych przez sąd z urzędu (a zatem nawet przy braku wniosku stron postępowania), należą rozstrzygnięcia dotyczące:

1. władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi rozwodzących się małżonków (art. 58 § 1 i 1a KRO);
2. kontaktów rodziców z tymi dziećmi (tylko na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dziećmi) – art. 58 § 1, 1a i 1b KRO;
3. wysokości, w jakiej każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci (art. 58 § 1 KRO);
4. sposobu korzystania przez rozwiedzionych małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania po rozwodzie (art. 58 § 2 zd. 1 KRO);
5. kwestii, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia (tego rozstrzygnięcia sąd zaniecha na zgodne żądanie małżonków) – art. 57 KRO.

Z kolei na wniosek strony sąd dodatkowo może:

1. w wyjątkowych wypadkach, gdy jeden z małżonków zajmujących wspólne mieszkanie swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, nakazać jego eksmisję (art. 58 § 2 zd. 2 KRO);
2. orzec o podziale wspólnego mieszkania (niezbędny zgodny wniosek obojga małżonków), jeżeli ten podział jest możliwy (art. 58 § 2 zd. 3 KRO);
3. przyznać mieszkanie jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, a przyznanie mieszkania jednemu z małżonków jest możliwe (art. 58 § 2 zd. 3 KRO);
4. dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu (art. 58 § 3 KRO);
5. orzec o obowiązku dostarczania jednemu z rozwiedzionych małżonków przez drugiego rozwiedzionego małżonka środków utrzymania (art. 444 KPC).

Co do charakteru prawnego wyroku rozwodowego, należy wskazać, iż wyrok ten ma charakter kształtujący. Jest on skuteczny erga omnes, a niektóre skutki prawne wyroku następują ex lege, stanowiąc bezpośrednie następstwo orzeczenia rozwodu. Tak bowiem następuje zmiana stanu cywilnego małżonków, którzy stają się osobami stanu wolnego. Jeżeli stosunki majątkowe małżonków podlegały ustrojowi wspólności ustawowej lub umownej, ustrój taki z mocy prawa ustaje, a majątek, który dotychczas był objęty wspólnością łączną, staje się współwłasnością w częściach ułamkowych (Komentarz do art. 58 KRO, red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda/K. Pietrzykowski, Legalis).

Należy nadmienić, iż w razie wydania wyroku oddalającego żądanie rozwodu, w szczególności, gdy spodziewane jest jego zaskarżenie, stosunki prawne pomiędzy małżonkami lub między nimi a ich wspólnymi małoletnimi dziećmi mogą zostać uregulowane na czas postępowania przy zastosowaniu przepisów KPC o tzw. postępowaniu zabezpieczającym (art. 445–445¹ KPC).

W końcu trzeba wskazać, że problem ponownego procesu o rozwód stanowił przedmiot zainteresowania wielu orzeczeń Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, iż prawomocne oddalenie powództwa o rozwód przekreśla możliwość wystąpienia z nowym powództwem rozwodowym, w którym powód powołuje się na te same lub nowe fakty w poprzednim procesie niepowołane, lecz pochodzące z okresu przed wytoczeniem pierwszego powództwa albo przed wydaniem wyroku w pierwszym procesie o rozwód (orz. SN z: 30.9.1952 r., C 1819/51, OSN 1954, Nr 2, poz. 29; 12.1.1954 r., II C 309/53, OSN 1954, Nr 4, poz. 85; 18.6.1955 r., III CR 199/54, OSN 1956, Nr 4, poz. 100, Legalis).