Ogłoszenie upadłości dłużnika pozostającego w związku małżeńskim pociąga za sobą taki skutek, że majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości. Niniejsze założenie jest wynikiem tego, iż majątek wspólny małżonków ma służyć na zaspokojenie wierzycieli także wówczas, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków.
Zgodnie z przepisem art. 31 § 1 kro, wspólność ustawowa stanowi podstawowy ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej, który powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. W skład tej wspólności wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Tworzony jest zatem majątek wspólny małżonków. W razie braku odmiennej umowy majątkowej, ustrój wspólności trwa przez cały czas istnienia małżeństwa. Oczywiście małżonkowie mogą ustanowić ustrój rozdzielności majątkowej. Małżeńska wspólność majątkowa jest ukształtowana jako współwłasność łączna. Taki typ ustroju majątkowego charakteryzuje się tym, że w czasie trwania wspólności, małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, toteż nie mogą żądać podziału majątku wspólnego, ani rozporządzać swoim potencjalnym udziałem w tym majątku.
Wśród podstaw ustania wspólności ustawowej należy wymienić obok np. ustania małżeństwa wskutek rozwodu, właśnie ogłoszenie upadłości w stosunku do jednego z małżonków.
Art. 124 ust 1. ustawy Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 233)
Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 r. poz. 788, z późn. zm.). Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi w przepisie art. 53 § 1, iż w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa. Masa upadłości obejmuje dotychczasowy majątek osobisty małżonka, w stosunku do którego ogłoszono upadłość oraz udział we współwłasności majątku, powstałej po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej.
Art. 124 ust. 3 ustawy Prawo upadłościowe
Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi.
Art. 124 ust. 4 ustawy Prawo upadłościowe
Domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa.
Art. 124 ust.5 ustawy Prawo upadłościowe
Do masy upadłości nie wchodzą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Art. 125 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe
Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Takie unormowanie jest wynikiem postępowania ludzi, którzy przewidując, iż ich sytuacja majątkowa zmierza do ogłoszenia upadłości, ustanawiają rozdzielność majątkową przed notariuszem, celem dokonania podziału majątku wspólnego. Często takie czynności są podejmowane zbyt późno, będąc tym samym prawnie bezskutecznymi. Wówczas, gdy sąd ogłosi upadłość niewypłacalnego małżonka, małżonek upadłego uprawniony jest na równi z innymi wierzycielami do zgłoszenia sędziemu komisarzowi wierzytelności obejmującej udział w majątku wspólnym.
Należy wskazać ponownie, iż:
Ogłoszenie upadłości jednego z małżonków skutkuje ustanowieniem przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej, a cały majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości małżonka, wobec którego ogłoszono upadłość. Toteż majątek wspólny wchodzi do masy upadłości w takim stanie, w jakim się znajduje w dacie wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Ochrona małżonka takiego upadłego dłużnika przejawia się tym, że może on zgłosić do masy upadłości wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym. Z datą ogłoszenia upadłości powstaje roszczenie pieniężne o zaspokojenie wierzytelności z tytułu udziału w tym majątku. Z reguły te udziały małżonków są równe, co prowadziłoby do tego, iż zgłoszona wierzytelność powinna odpowiadać połowie wartości majątku. Majątek osobisty małżonka upadłego przedsiębiorcy do masy upadłości nie wchodzi (z odpowiednim wyprzedzeniem zawarta intercyza, wprowadzająca rozdzielność majątkową, chroni majątek drugiego małżonka). Roszczenia małżonka upadłego dłużnika, wynikające z umowy majątkowej małżeńskiej, mogą być uwzględnione przez sędziego – komisarza tylko wówczas, gdy była ona zawarta co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Dopiero zatem upływ dwóch lat od chwili umownego ustanowienia rozdzielności lub od chwili skutecznego złożenia pozwu o jej ustanowienie do dnia ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy – część majątku wspólnego przypadająca na małżonka upadłego, nie może zostać przeznaczona na zaspokojenie wierzycieli upadłego.
Art. 125 ustawy Prawo upadłościowe
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
- Po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości.
- Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Art. 126 ustawy Prawo upadłościowe
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
- Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową.