Przechodząc do szczegółowych rozważań na temat poszczególnych elementów wyroku rozwodowego warto zacząć od kwestii winy rozkładu pożycia. Orzekając rozwód sąd obligatoryjnie stwierdza, czy i który z małżonków ponowi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekanie o winie, co ma skutki jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. W praktyce możliwe są zatem następujące rozstrzygnięcia sądu: (1) bez orzekania o winie na zgodny wniosek stron, (2) z wyłącznej winy jednej ze stron lub (3) z winy obu stron.
Czym zatem jest wina rozkładu pożycia małżeńskiego?
W celu wyjaśnienia tego pojęcia należy mieć na uwadze treść art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi że małżonkowie obowiązani są do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Winą rozkładu pożycia małżeńskiego będzie nie tylko naruszenie obowiązków małżeńskich wymienionych powyżej, ale również zachowanie będące wyrazem rażącego braku lojalności wobec drugiego małżonka (tak w: wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 grudnia 2000 r. I CKN 1129/99).
Istotnym jest że zgodnie z aktualnym stanowiskiem Sądu Najwyższego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie odróżnia winy „większej” i „mniejszej”, a małżonka, który zawinił jedną z wielu przyczyn rozkładu, należy uznać za współwinnego, choćby nawet wina drugiego małżonka w spowodowaniu innych przyczyn rozkładu była cięższa (wyrok z dnia 10 listopada 1999 r., sygn.. I CKN 233/98). W praktyce wielokrotnie zdarza się, że przyczyn rozpadu małżeństwa jest wiele, a małżonkowie mogą w różnym stopniu przyczyniać się do ich zaistnienia. Dlatego też w sprawach o rozwód postępowanie dowodowe i ocena dowodów przez sąd ma szczególnie doniosłe znaczenie. Ocena ta jest trudna, gdyż obejmuje – jako dowód o zasadniczym znaczeniu – zeznania stron, które w istotnym stopniu mają charakter subiektywny, a na relacjonowane fakty „nakłada się” sposób ich osobistego postrzegania przez każdego z małżonków (tak w: wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 października 2003 r., sygn.. II CK 154/02). Nie wyklucza to jednak inny środków dowodowych takich jak dowody z dokumentów czy zeznań świadków. Co ciekawe, nic nie stoi na przeszkodzie by okoliczności dotyczące winy małżonka były podparte autentycznymi nagraniami rozmów telefonicznych, nawet jeżeli nagrań tych dokonywano bez wiedzy jednego z rozmówców (tak w: wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 kwietnia 2003 r., sygn. IV CKN 94/01).
Podkreślenia wymaga również, że przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie przewidują zamkniętego katalogu przyczyn rozkładu pożycia i nie różnicuje, które są zawinione i niezawinione. Każda sprawa winna być rozpatrywana odrębnie, a jedynie dotychczasowe orzecznictwo może dostarczyć wskazówek co do treści ewentualnego rozstrzygnięcia. Dla przykładu warto tu przytoczyć ciekawy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2004 r. (sygn. IV CK 609/03), z którego wynika, że w konkretnych okolicznościach zmiana religii przez jednego z małżonków może być uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego.
Jaki sens ma zatem ustalenie winy rozkładu pożycia?
Z uwagi na emocje towarzyszące rozstającym się małżonkom, chcą oni jak najszybciej uzyskać wyrok rozwiązujący małżeństwo i zamknąć ten rozdział swojego życia. Niewątpliwie proces orzekania o winie w postępowaniu rozwodowym może być czasochłonny, chociażby z powodu konieczności przeprowadzenia wnikliwego postępowania dowodowego. Niemniej jednak sposób ukształtowania rozstrzygnięcia o winie w prawomocnym wyroku rozwodowym ma doniosłe znaczenie z punktu widzenia ewentualnych alimentów jakie jeden z małżonków może żądać od drugiego. W związku z tym decyzja małżonków o zaniechaniu orzekania o winie może mieć dotkliwe skutki finansowe w przyszłości i należy o tym pamiętać.
