Zgodnie z treścią art. 107 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom albo powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. W jakich przypadkach sąd orzeknie zatem ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Zgodnie z treścią art. 107 § 1 KRO, sąd może ze względu na dobro dziecka określić sposób wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem, jeżeli przysługuje ona obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu. Z powołanego przepisu wynika, że przesłankami określenia przez sąd sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów są pozostawanie rodziców w rozłączeniu, przysługiwanie obojgu rodzicom władzy rodzicielskiej, jak również wzgląd na dobro dziecka (Komentarz do art. 107 KRO, red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/J. Gajda, Legalis).
Jak zgodnie podkreśla się w orzecznictwie, wybór tego z rodziców, któremu powinno się powierzyć w wypadku ich rozłączenia wykonywanie władzy rodzicielskiej, nie jest rzeczą łatwą, zwłaszcza w sytuacji, gdy warunki ich obojga, jako wychowawców dziecka, są wysokie. Jest rzeczą oczywistą, że kryterium naczelnym jest, tak jak w wypadku wydawania innych decyzji z zakresu władzy rodzicielskiej, dobro dziecka. Rozstrzygnięcia w tym przedmiocie nie można natomiast traktować jak „sporu prywatnego” między rodzicami (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7.6.1950 r., sygn. akt ŁC 522/50, PiP 1950, Nr 11, s. 158).
Należy przyjąć, że zasada dobra dziecka ma charakter pierwszorzędny i bezwzględny. Dobru dziecka może bowiem odpowiadać zarówno wychowywanie go przez oboje rodziców, jak i – w określonych sytuacjach – tylko przez jednego, np. gdy drugi rodzic spełnia przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej (np. zajmuje się dzieckiem, będąc pod wpływem alkoholu, nie interesuje się obowiązkiem szkolnym dziecka, nie pozwala na przeprowadzenie zabiegu ważnego dla zdrowia dziecka). Ponadto wymaga podkreślenia, że ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, nie musi eliminować jego udziału w wychowaniu dziecka (Komentarz do Art. 107 KRO red. Osajda 2020, wyd. 8/J. Słyk, Legalis).
W Wytycznych rozwodowych z 1968 r. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18.3.1968 r., sygn. akt III CZP 70/66, OSNCP 1968, Nr 5, poz. 77), Sąd Najwyższy wskazał, że ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców może polegać na określeniu spraw, w których zachowuje on swoje obowiązki i uprawnienia związane z wykonywaniem władzy rodzicielskiej. Sprawy te powinny być wskazane rodzajowo, np. jako „decyzje co do kwestii związanych ze zmianą miejsca pobytu dzieci, z organizowaniem ich wypoczynku i wczasów, ich leczeniem, z wyborem szkoły, nauką pozaszkolną, zasadami wychowania, kierunkiem i zakresem wykształcenia, praktyką zawodową, wyborem zawodu”.
Sąd, rozstrzygając kwestię powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rozwiedzionych rodziców, powinien rozważyć, mając na względzie wiek dziecka, które z nich daje większą gwarancję troski o fizyczny i duchowy rozwój tego dziecka. Zwłaszcza w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa jest wskazane, aby dziecko pozostawało pod opieką matki ze względu na jej konstrukcję psychiczną, większą uczuciowość i skłonność do jej uzewnętrzniania oraz właściwą matce troskę o zaspokojenie codziennych potrzeb dziecka – tak stwierdził Sąd Najwyższy w nadal aktualnym orzeczeniu z dnia 21.11.1952 r., sygn. akt C 1814/52, OSN 1953, Nr 3, poz. 92. Dokonując wyboru, bierze się pod uwagę także stopień zaangażowania uczuciowego rodzica i dziecka, właściwości psychiczne rodzica, jego przypuszczalny wpływ na prawidłowy rozwój intelektualny i fizyczny oraz na kształtowanie cech charakteru dziecka [por. J. Winiarz, w: J. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, s. 339]. W końcu należy wskazać, iż ograniczenie władzy rodzicielskiej do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka powoduje, że rodzic, którego dotyczy to ograniczenie, nie sprawuje pieczy nad majątkiem dziecka (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18.3.1968 r., sygn. akt III CZP 70/66, OSNCP 1968, Nr 5, poz. 77).
