Ojciec Pana Adama był osobą bardzo majętną, jednakże nie zdążył przed śmiercią sporządzić testamentu. Jedynym spadkobiercą został Pan Adam, który jednakże w przeciwieństwie do swojego ojca był osobą zadłużoną i posiadał bardzo wiele zobowiązań. Nie chcąc więc, aby osoby, którym był winien pieniądze, zaczęły prowadzić egzekucję z majątku jego zmarłego ojca, postanowił odrzucić spadek, tak aby dziedziczył jego syn, a wnuk zmarłego. Zdaniem Pana Adama w takiej sytuacji wierzycieli nie będą się mogli zaspokoić z odziedziczonego przez wnuka majątku. Czy zamysł Pana Adama był słuszny?
Przedstawiona powyżej historia jest fikcyjna, ale w chwili tworzenia Kodeksu cywilnego ustawodawca przewidział, że spadkobierca może chcieć odrzucić spadek z uwagi na to, że sam posiada długi i nie chce, aby wierzyciele prowadzili egzekucję z majątku zmarłego.
Zgodnie z art. 1024 § 1 Kodeksu cywilnego, „jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika”. Co to w praktyce oznacza?
W przypadku kiedy odrzucenie spadku powoduje pokrzywdzenie wierzycieli, ustawodawca daje każdemu z nich możliwość żądania uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne w stosunku do niego. Jeżeli sąd uzna roszczenie wierzyciela za zasadne, to wierzyciel może wtedy zaspokoić się z przedmiotów i praw, które wchodzą w skład masy spadkowej, a które na skutek złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku nie weszły w skład majątku dłużnika, jednakże samo orzeczenie nie wpływa na porządek samego dziedziczenia.
Należy się jeszcze zastanowić, kiedy można mówić o pokrzywdzeniu wierzyciela w wyniku złożenia przed spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że odrzucenie przez dłużnika spadku otworzy wierzycielowi możliwość skorzystania z roszczenia określone w art. 1024 Kodeksu cywilnego, jeżeli aktywa odrzuconego spadku będą przewyższały pasywa tego spadku – ujmując to skrótowo – kiedy wartość masy spadkowej będzie in plus.
Czy wierzyciel ma określony termin, w którym może wystąpić z takim żądaniem?
Stosownie do treści art. 1024 § 2 Kodeksu cywilnego „uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku”. Ustawodawca wyznaczył zatem dwa terminy – pierwszy to sześć miesięcy liczone od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku. Bardzo często bowiem, gdy tylko wierzyciel dowie się o śmierci dłużnika, podejmuje czynności mające na celu ustalenie kręgu spadkobierców. Wtedy to właśnie wierzyciel może się dowiedzieć o tym, iż doszło do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jednakże terminem granicznym jest upływ trzech lat od dnia odrzucenia spadku przez dłużnika. Jeżeli zatem wierzyciel dowie się o odrzuceniu spadku np. po 4 latach od dnia złożenia oświadczenia, uprawienie to wygasa.
Biorąc pod uwagę przytoczony na początku przykład, koncepcja Pana Adama nie była słuszna.