W dniu 9 czerwca 2015 r. prezydent Rzeczpospolitej Polskiej podpisał ustawę z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (dalej: ustawa). Ustawa ta wprowadza cztery tryby postępowania restrukturyzacyjnego, których zastosowanie powoduje różne skutki w zakresie prawa dłużnika (klienta banku) do zarządzania i dysponowania majątkiem, których wchodzi w skład masy układowej lub sanacyjnej.
Zgodnie z art. 2 ustawy Prawo restrukturyzacyjne restrukturyzację przeprowadza się w następujących postępowaniach restrukturyzacyjnych:
- postępowaniu o zatwierdzenie układu;
- przyspieszonym postępowaniu układowym;
- postępowaniu układowym;
- postępowaniu sanacyjnym.
Postępowanie o zatwierdzenie układu jest postępowaniem prowadzonym samodzielnie przez dłużnika a sąd jedynie zatwierdza układ zawarty przez dłużnika z wierzycielami. Podmiotem, który nadzoruje wykonywanie układu oraz wspomaga dłużnika w jego realizacji jest nadzorca układu, z którym dłużnik zawiera umowę o pełnienie funkcji nadzorcy układu. W myśl art. 36 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne zawarcie umowy z nadzorcą układu nie ogranicza dłużnika w zarządzie majątkiem.
W przypadku przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego (pkt 2) i 3) art. 2 ustawy) w postanowieniu o otwarciu każdego z tych postępowań sąd powołuje nadzorcę sądowego. Zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy po powołaniu nadzorcy sądowego dłużnik może dokonywać czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego, chyba ze ustawa przewiduje zezwolenie rady wierzycieli. Zgoda może zostać udzielona również po dokonaniu czynności w terminie 30 dni od dnia jej dokonania. Czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna.
W przypadkach przewidzianych w ustawie sąd może z urzędu pozbawić dłużnika zarządu majątkiem w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym (art. 239 oraz odwołujący się do niego art. 273 ustawy). Wówczas sąd wyznacza zarządcę masy układowej.
Postępowanie sanacyjne jest czwartym trybem przeprowadzania postępowania restrukturyzacyjnego. Zgodnie z art. 51 ust. 1 ustawy w postanowieniu o otwarciu postępowania sanacyjnego sąd powołuje zarządcę. Zarządca obejmuje zarząd masą sanacyjną, zarządza nią, sporządza spis inwentarza wraz z oszacowaniem oraz sporządza i realizuje plan restrukturyzacyjny.
Powołanie zarządcy jest równoznaczne z utratą zarządu własnym majątkiem.
Art. 67 ust. 1 ustawy przewiduje, że w postępowaniu restrukturyzacyjnym dłużnik z zasady sprawuje zarząd własny swoim majątkiem (w razie ustanowienia nadzorcy sądowego w ograniczonym zakresie), chyba że został ustanowiony zarządca. Czynności prawne dokonane przez dłużnika, który utracił zarząd własnym majątkiem są nieważne.
Ponadto, zgodnie z art. 67 ust. 3 ustawy spełnienie świadczenia do rąk dłużnika pozbawionego prawa zarządu, dokonane po obwieszczeniu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do rąk zarządcy, chyba że równowartość świadczenia wpłynęła do masy układowej albo sanacyjnej.
Ustawa przewiduje w art. 5 utworzenie Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości, który będzie funkcjonował w formie elektronicznej i będzie dostępny za pośrednictwem internetu. Przepisy dotyczące tego rejestru wejdą jednak w życie dopiero w dniu 1 lutego 2018 r. Do tego czasu źródłem informacji o otwarciu postępowań restrukturyzacyjnych oraz zmianach w sposobie zarządu majątkiem przez dłużników będzie Monitor Sądowy i Gospodarczy (art. 455 ustawy).
W oparciu o przedstawiony stan prawny nasuwają się następujące wnioski:
W odniesieniu do postępowania o zatwierdzeniu układu bank nie ma podstawy prawnej do blokowania środków zdeponowanych przez dłużnika na rachunkach bankowych, gdyż dłużnik ten nie traci prawa zarządu swoim majątkiem przez cały czas postępowania zarówno przed wydaniem postanowienia o zatwierdzeniu układu, jak i po jego wydaniu podczas realizacji układu.
W przypadku postępowania sanacyjnego uzasadnione jest blokowanie środków już od chwili ogłoszenia o otwarciu postępowania sanacyjnego, gdyż z tą chwilą dłużnik traci prawo zarządu swoim majątkiem, zaś wszelkie czynności dokonane przez dłużnika w stosunku do masy sanacyjnej są nieważne.
Jeśli chodzi o przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie układowe obowiązkiem banku jest współdziałanie z dłużnikiem w zakresie czynności zwykłego zarządu, a w zakresie czynności przekraczających zwykły zarząd współdziałanie z dłużnikiem i nadzorcą sądowym. Wyjątkiem są przypadki gdy w postępowaniu zostanie ustanowiony zarządca, ponieważ dłużnik zostanie wtedy pozbawiony zarządu majątkiem. W takiej sytuacji konieczne jest zablokowanie możliwości dysponowania przez dłużnika środkami zgromadzonymi na rachunkach natychmiast, gdy bank uzyska informacje o odebraniu dłużnikowi możliwości zarządu majątkiem, jednak nie później niż w dniu obwieszczenia o tym fakcie w Rejestrze lub Monitorze Sądowym i Gospodarczym.