Z chwilą zawarcia małżeństwa pomiędzy małżonkami z mocy ustawy powstaje tzw. wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Co jednak nie jest objęte wspólnością ustawową i należą do majątku osobistego każdego z małżonków?

Większość małżeństw nie zawiera tzw. intercyzy. Oznacza to, iż pomiędzy małżonkami nie powstaje rozdzielność majątkową, a tym samym zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [dalej: k.r.o.] przedmioty majątkowe nabyte w czasie małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich tworzą majątek wspólny. W konsekwencji, w małżeństwie możemy wyróżnić majątek wspólny małżonków, majątek osobisty żony oraz majątek osobisty męża.

Zdaniem orzecznictwa, ustrój wspólności ustawowej służy realizacji podstawowych zasad prawa rodzinnego, w szczególności zasady równouprawnienia mężczyzny i kobiety oraz zasady ochrony małżeństwa i rodziny, przyczyniając się do umocnienia pozycji małżonka słabszego ekonomicznie oraz do stabilizacji sytuacji materialnej założonej przez małżonków rodziny (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9.6.1976 r., sygn. akt III CZP 46/75, OSN 1976, Nr 9, poz. 184, Legalis). Cele te należy mieć na uwadze przy wykładni i stosowaniu przepisów regulujących stosunki majątkowe między małżonkami.

Zgodnie z art. 31 § 2 k.r.o, do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Do majątku wspólnego małżonków wchodzi wszystko to, co choćby jeden z małżonków nabył w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, a co nie zostało na mocy art. 33 k.r.o. włączone do majątku odrębnego (osobistego). Co istotne, wyliczenie zawarte w art. 32 § 2 k.r.o. nie jest wyczerpujące, wskazujejedynie przykładowe („w szczególności”) składniki majątku wspólnego.

Artykuł 33 k.r.o. zawiera z kolei tzw. numerus clausus (katalog zamknięty) składników majątków osobistych małżonków. Oznacza to, że do tych majątków mogą przynależeć jedynie te przedmioty, które zostały wyraźnie wymienione w tym przepisie. Pozostałe składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 k.r.o.), wszelkie zaś wątpliwości dotyczące przynależności danego przedmiotu do majątków małżonków należy – według jednolitego poglądu Sądu Najwyższego – rozstrzygać na korzyść majątku wspólnego (por. uchwały z 24.7.1997 r., III CZP 26/97, OSNC 1998, Nr 1, poz. 3, z 11.9.2003 r., III CZP 52/03, OSNC 2004, Nr 11, poz. 169, z 13.3.2008 r., III CZP 9/08, OSNC 2009, Nr 4, poz. 54, Legalis).

Zgodnie zaś z art. 33 k.r.o., do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W praktyce ustalenie co wchodzi do majątku wspólnego, a co do majątku osobistego małżonków, zaczyna mieć znaczenie, gdy małżonkowie rozwodzą się i trzeba podzielić wspólny majątek. Dodatkowo sytuację może skomplikować kwestia wydatków i nakładów, o których mowa w art. 45 k.r.o., a to rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej (z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka lub z majątku osobistego na majątek wspólny).