Czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne? O dziedziczeniu gospodarstwa rolnego słów kilka

Pytanie w  tytule wpisu zawsze pada w trakcie postępowania spadkowego i czasem budzi ogromne zdziwienie, dlaczego ma to tak wielkie znaczenie. Dziedziczenie po zmarłym rolniku, przede wszystkim gospodarstw rolnych to często skomplikowana kwestia.

Zgodnie z zasadą, że do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, od 14.02.2001 r., można mówić o istnieniu dwóch odrębnych schematów dziedziczenia spadków, w których skład wchodzi gospodarstwo rolne.

Do dziedziczenia spadków otwartych od 14.02.2001 r. należy stosować ogólne zasady dziedziczenia z uwzględnieniem tych przepisów  które Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodne z Konstytucją RP lub co do których nie orzekał. Jeżeli więc spadek został otwarty po tej dacie (tj. spadkodawca zmarł po 14.02.2001 r.) stosujemy zasady ogólne.

Do dziedziczenia spadków otwartych do 13.02.2001 r. należy stosować ogólne zasady dziedziczenia ze zmianami wynikającymi z przepisów szczególnych kodeksu cywilnego dotyczących gospodarstw rolnych i o tym będzie dzisiejszy wpis.

Co jeśli spadek otwarto do 13.02.2001 r.?

Spadkobiercy dziedziczą na mocy przepisów gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

  • stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej – nie ma znaczenia tytuł prawny świadczonej pracy i to, czy praca jest odpłatna. Praca świadczona w gospodarstwie nie musi także mieć charakteru wyłącznego.
  • mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej – w zasadzie takie przygotowanie ma spadkobierca, który ukończył jedną z poniżej określonych szkół albo uzyskał przygotowanie zawodowe w drodze doskonalenia zawodowego:
    • ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,
    • ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończonych studiów daje przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej,
    • uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne.
  • są małoletni bądź też uczą się zawodu lub uczęszczają do szkół, w tym do szkoły wyższej. Małoletnim jest osoba, która w chwili otwarcia spadku nie ukończyła 18 lat. Nauka zawodu lub uczęszczanie do szkoły, w tym do szkoły wyższej, daje spadkobiercy prawo do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, jeżeli nie miał stałego zatrudnienia lub innego źródła dochodu.
  • są trwale niezdolni do pracy. Spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli:
  • osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub
  • zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Na równi z przygotowaniem zawodowym, nabytym przez stosowne wykształcenie, traktuje się spadkobiercę, który wykonywał stałą pracę w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres jednego roku i uzyskał w ten sposób praktyczne przygotowanie zawodowe.

Co jeżeli nikt nie spełnia powyższych przesłanek?

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez wnuki, a także przez dalszych zstępnych spadkodawcy wchodzi w grę przede wszystkim wtedy, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku. W takim przypadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne, wtedy gospodarstwo to dziedziczą te spośród wnuków, które spełniają którykolwiek z wymienionych warunków.  

Dodatkowo, jeżeli gospodarstwo rolne dziedziczą wnuki, wtedy szczególna sytuacja zachodzi, gdy ich ojciec lub matka przeżyli spadkodawcę, ale nie mogą dziedziczyć spadkowego gospodarstwa rolnego, ponieważ nie spełniają wymaganych warunków. W takim przypadku wnuki spadkodawcy wchodzą w miejsce ich ojca lub matki (dziecka spadkodawcy). Gospodarstwo rolne dziedziczą z ustawy tylko te wnuki, które w chwili otwarcia spadku stale pracują przy produkcji rolnej albo mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej.

Natomiast dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez rodzeństwo zmarłego zachodzi wtedy, gdy zstępni spadkodawcy dożyli otwarcia spadku, ale nie mogą odziedziczyć gospodarstwa rolnego, ponieważ nie spełniają żadnej z czterech wymienionych wcześniej przesłanek, a nie mogą tego gospodarstwa odziedziczyć również dalsi zstępni mocą szczególnego zastępstwa, o którym mowa powyżej.

Jeżeli żadna z osób powołanych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego nie odpowiada przesłankom dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, wówczas spadkobierców gospodarstwa rolnego ustala się na zasadach ogólnych, tj. wyłącznie przy uwzględnieniu reguł powszechnego prawa spadkowego. Zatem, gdy brak spadkobierców uprzywilejowanych ze względów zawodowych lub socjalnych, gospodarstwo rolne jako masa majątkowa dzieli los całości spadku i jest dziedziczone, tak jak cały spadek, przez spadkobierców powołanych na zasadach ogólnych.

Co ze Skarbem Państwa?

Oczywiście należy pamiętać, że w pierwotnym brzmieniu kodeks cywilny przewidywał dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez Skarb Państwa jako spadkobiercę ustawowego, w przypadku gdy ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do spadku z ustawy nie odpowiadał warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy, albo gdy do dziedziczenia uprawnione było wyłącznie osoby trwale niezdolne do pracy. Generalna zmiana zasad w tym zakresie nastąpiła dopiero w 1982 r. Skarb Państwa utracił status spadkobiercy ustawowego gospodarstwa rolnego w spadku otwartym przed dniem 06.04.1982 r., o ile nie doszło do stwierdzenia praw do spadku, chyba że Skarb Państwa dziedziczyłby na podstawie powszechnego prawa spadkowego.

W związku z wyeliminowaniem Skarbu Państwa jako spadkobiercy ustawowego gospodarstwa rolnego i wejściem w życie kodeksu cywilnego w jego obecnym brzmieniu, przewidziane zostały roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości rolnej wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego. Osoba, która dziedziczyłaby po spadkodawcy gospodarstwo rolne, które przed dniem 06.04.1982 r. odziedziczył z ustawy Skarb Państwa ze względu na brak spadkobierców odpowiadających przesłankom dziedziczenia gospodarstwa rolnego, może w określonych przypadkach żądać, aby Skarb Państwa przeniósł na nią nieodpłatnie własność nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Przeniesienie własności następuje za zwrotem poniesionych nakładów. Zapraszamy do zapoznania się z pełną ofertą pomocy prawnej w zakresie spraw spadkowych naszej kancelarii. Klik

O autorze

Anna Wieczorek

Radca Prawny

O MNIE

Radca prawny. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Aplikację radcowską odbywała przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Katowicach; zawód radcy prawnego wykonuje od 2020 r. Posiada uprawnienia pozwalające na wykonywanie zawodu mediatora. Doktorant związany nieustannie z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach. Studia prawnicze ukończyła z oceną celującą, broniąc pracy magisterskiej z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego i prawa cywilnego pod kierunkiem prof. dr hab. M. Pazdana.

W kręgu szerokich zainteresowań znajduje się m.in. prawo upadłościowe i prawo restrukturyzacyjne. Doświadczenie zawodowe zdobywała angażując się w procesy restrukturyzacyjne i upadłościowe spółek z różnych branż, których aktywa wyceniano na  dziesiątki milionów złotych. Do największych sukcesów zalicza koordynację projektu, w którym doszło do zatwierdzenia przez sąd warunków sprzedaży  składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa (tzw. przygotowana likwidacja – pre-pack), którego wartość stawiała go pod tym względem na jednym z pierwszych miejsc w 2020 roku. Specjalizuje się również w zakresie obsługi dużych podmiotów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa korporacyjnego, prawa cywilnego, handlowego oraz gospodarczego. Posiada kompetencje w zakresie regulowania skomplikowanego stanu prawnego nieruchomości, również przy uwzględnieniu wielowątkowego postępowania spadkowego. 

Posługuje się językiem angielskim.

KONTAKT


Więcej artykułów