Obowiązek dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania przez rodziców istnieje już od chwili jego urodzenia. Wielu osobom wydaje się jednak, że obowiązek ten wygasa wraz z uzyskaniem przez dziecko pełnoletności. To całkowicie błędne stanowisko. W jakich zatem sytuacjach rodzic może uchylić się od płacenia alimentów na dziecko?
Przesłanką obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, jest w zasadzie sama niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania, a więc także wtedy, gdy nie znajduje się ono w niedostatku (art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, niezdolne do samodzielnego utrzymania się dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami, którzy obowiązani są podzielić się z nimi nawet bardzo skromnymi dochodami (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, Leglias). Rodzice w żadnym razie nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie może utrzymać się samodzielnie, tylko na tej podstawie, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar.
Przywołany art. 133 § 1 KRO przewiduje jednocześnie szczególną przesłankę zwolnienia z obowiązku alimentacji dzieci przez rodziców. Rodzice nie są bowiem zobowiązani świadczyć alimentów, jeżeli dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 103 KRO). W doktrynie wskazuje się, że chodzi tu wyłącznie o dochody z majątku (odsetki, czynsze), a nie o substancję majątku, która w zasadzie powinna być nienaruszona (M. Andrzejewski, w: Dolecki, Sokołowski, Komentarz KRO, 2013, art. 133, Nb 5). Zgodnie z art. 103 KRO, jeżeli dziecko ma własne dochody, rodzice są zobowiązani przeznaczyć je w pierwszej kolejności na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz wychowującego się z nim rodzeństwa, a ewentualną nadwyżkę na inne uzasadnione potrzeby rodziny.
Obowiązek alimentacyjny rodziców kształtuje się odmiennie, jeżeli dziecko osiągnęło już pełnoletniość. Zgodnie z treścią art. 133 § 3 KRO rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Nie ma przeszkód, aby w danych okolicznościach rodzice powołali się równocześnie na obie przesłanki (W. Stojanowska, w: Nowelizacja prawa rodzinnego, red. W. Stojanowska, s. 301). Należy w końcu podkreślić, że rodzice mogą uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka także według reguł ogólnych, z powołaniem się na zasady współżycia społecznego (Komentarz do art. 133 KRO, red. Osajda 2020, wyd. 8/J. Pawliczak, Legalis).
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin, a w szczególności przez termin dojścia przez dziecko do pełnoletności. Nie jest także związany ze stopniem wykształcenia, tzn. nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez alimentowanego określonego stopnia podstawowego lub średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie, przy czym przyjmuje się, że nie można tego oczekiwać od dziecka małoletniego. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, brać należy pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki (Komentarz do art. 133 KRO, red. Pietrzykowski 2020, wyd. 6/K. Pietrzykowski, Legalis).
