Rewolucyjna nowelizacja prawa spadkowego obowiązuje od 22 maja 2023 roku. Obejmuje między innymi zachowek. Zmiany są znaczące, dlatego warto się z nimi zapoznać.
Czym jest zachowek?
Na samym wstępie warto wskazać, czym jest instytucja zachowku. W sytuacji, gdyby zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, zostali wyłączeni np. wolą testatora, należy im się połowa przypadających im udziałów. W sytuacji, gdyby wskazane wyżej osoby były trwale niezdolne do pracy lub małoletnie, należny im zachowek wynosi wówczas 2/3 przypadającego im udziału spadkowego. Po nowelizacji, uprawnieni do zachowku mogą wystąpić z roszczeniem o zapłatę kwoty pokrywającej zachowek lub kwoty uzupełnienia udziału do wysokości zachowku również w sytuacji, jeśli nie zostaną zaspokojeni poprzez świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienia powstałego w wyniku rozwiązania tejże fundacji – dotychczas zaspokojenie z tytułu zachowku wystąpić mogło wyłącznie z tytułu darowizny spadkodawcy, powołania do spadku lub zapisu testamentowego.
Zachowek na raty?
Do wejścia w życie zmian nie istniał przepis wprost wskazujący możliwość odroczenia spłaty z tytułu zachowku przez podmiot obowiązany do zaspokojenia. Natomiast zgodnie z aktualnym stanem prawnym, po pierwsze obowiązany do zaspokojenia może żądać odroczenia terminu płatności zachowku, po drugie rozłożenia go na raty, a po trzecie, w wyjątkowych sytuacjach, jego obniżenia, jeśli przemawiają za tym względy osobiste i majątkowe. W przypadku ratalnej spłaty zachowku, terminy uiszczania rat nie mogą przekroczyć łącznie pięciu lat, natomiast w szczególnych przypadkach sąd może odroczyć termin zapłaty wymagalnej raty lub przedłużyć termin raty przyszłej, jednak zmieniony termin nie może być dłuższy niż 10 lat. Warto również wskazać, że w przypadku ustania przyczyny obniżenia zachowku, obowiązany zwraca na wniosek uprawnionego tę różnicę, o którą obniżono zachowek, jednak maksymalnie do upływu 5 lat od dnia obniżenia zachowku.
Ustalanie wysokości zachowku
Tutaj zmiana dotyczy funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej. Dotychczas przy obliczaniu zachowku nie uwzględniano zapisów zwykłych i poleceń, natomiast do spadku wliczano darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, z pewnymi ograniczeniami ustawowymi.
Od 22 maja przy obliczaniu zachowku brany będzie pod uwagę także fundusz założycielski fundacji rodzinnej, który wniósł spadkodawca, jeśli nie ustanowił fundacji w testamencie, a także mienie utworzone przy rozwiązaniu wspomnianej fundacji, jednak maksymalnie do wysokości funduszu założycielskiego wniesionego przez spadkodawcę. Jednak warto zaznaczyć, że przy ustalaniu wysokości zachowku nie wlicza się kapitału założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed 10 laty od otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy, chyba że to fundacja rodzinna jest spadkobiercą.
Do maksymalnie 10 lat od otwarcia spadku liczone jest także mienie utworzone w wyniku rozwiązania fundacji rodzinnej. Dodatkowo, jeśli przekazanie mienia w wyniku rozwiązania fundacji nastąpiło w chwili, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych, to wysokość tego mienia również nie będzie brana pod uwagę przy ustalaniu wysokości zachowku, chyba że przekazanie nastąpiło w okresie do 300 dni przed urodzeniem się zstępnego. Również w przypadku założenia fundacji lub jej rozwiązania przed zawarciem małżeństwa przez spadkodawcę, małżonek nie może zaliczyć majątku funduszu założycielskiego lub tego powstałego w wyniku rozwiązania fundacji rodzinnej przy ustalaniu wysokości zachowku.
Tak więc reasumując, najistotniejsze zmiany w przypadku zachowku dotyczą sposobu ustalania jego wysokości, jak również możliwości odroczenia spłaty, czy rozłożenia jej na raty, a nawet obniżenia wysokości zachowku. Zmiany mają za zadanie ułatwić spłatę zobowiązań, jak również zapobiec nadużyciom przy tworzeniu fundacji rodzinnych.