W postępowaniu karnym niejednokrotnie istotne znaczenie ma dowód z zeznań świadków. Świadek może posiadać pożyteczne informacje, które mogą zaważyć na wyniku sprawy i wydaniu wyroku uniewinniającego bądź skazującego. Czy osoba wezwana w charakterze świadka zawsze ma obowiązek się stawić? Czy świadek zawsze musi złożyć zeznania?
Doręczenie wezwania
Osobie, która ma złożyć zeznania w charakterze świadka, doręcza się wezwanie, w którym należy określić: organ wzywający, w jakiej sprawie i w jakim charakterze (świadka) osoba jest wzywana, czas oraz miejsce, gdzie należy się stawić. W wezwaniu wskazuje się również,
że stawiennictwo jest obowiązkowe oraz poucza się o konsekwencjach wynikających z niestawiennictwa. Wezwanie doręczane jest co do zasady pocztą na piśmie, ale może zostać również doręczone przez pracownika organu wzywającego (np. pracownika Sądu), a w wyjątkowych przypadkach także przez Policję.
Obowiązek stawiennictwa
Stosownie do treści art. 177 kodeksu postępowania karnego (dalej: „k.p.k.”) każdy, kto zostanie wezwany przez organ procesowy w charakterze świadka, ma obowiązek stawić się w terminie i miejscu wskazanym w wezwaniu i złożyć zeznania. O ile od obowiązku złożenia zeznań można się uchylić, o tyle osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się na wezwanie. Ponadto osoba wezwana obowiązana jest pozostać do dyspozycji organu (np. Sądu) do chwili, kiedy zostanie zwolniona. W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności bądź oddalenia się z miejsca czynności bez zezwolenia, zgodnie z art. 285 § 1 k.p.k. na świadka może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości do 3000 złotych. Ponadto, możliwe jest również zatrzymanie świadka i przymusowe jego doprowadzenie przez Policję.
Jak usprawiedliwić nieobecność?
Przyczyną usprawiedliwionej nieobecności może być np. choroba. Konieczne jest w takim wypadku uzyskanie zaświadczenia lekarskiego wystawionego przez lekarza sądowego. W takim przypadku możliwe jest, na podstawie art. 177 § 2 k.p.k., przesłuchanie świadka w miejscu jego pobytu. Takie rozwiązanie jest zazwyczaj stosowane w przypadku choroby długotrwale uniemożliwiającej stawiennictwo w siedzibie organu. Zgodnie z art. 286 k.p.k., jeśli osoba wezwana w charakterze świadka została skazana na karę pieniężną i w terminie tygodnia od doręczenia postanowienia o wymierzeniu kary usprawiedliwi swoją nieobecność, wówczas kara zostanie uchylona. Jednakże świadek może spodziewać się wezwania na kolejny termin rozprawy.
Kiedy można odmówić składania zeznań?
Zgodnie z treścią art. 182 § 1 k.p.k. prawo odmowy zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Definicja „osoby najbliższej” zawarta jest w art. 115 § 11 kodeksu karnego. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu- np. konkubent. Istotne jest, że prawo do odmowy zeznań trwa pomimo ustania małżeństwa lub przysposobienia. Oznacza to, że nawet w przypadku rozwodu można uchylić się od złożenia zeznań, jeśli oskarżonym jest były małżonek. O chęci skorzystania z przysługującego mu prawa świadek musi oświadczyć nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. W takim przypadku wcześniej złożone zeznania (np. w prokuraturze) nie może służyć za dowód ani być odtworzone.
Kiedy można uchylić się od odpowiedzi na pytanie?
Osoba wezwana w charakterze świadka, może zgodnie z treścią art. 183 § 1 k.p.k. uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. W takim przypadku świadek (jeśli nie jest osobą najbliższa dla oskarżonego) nie może uchylić się w całości od złożenia zeznań. Świadek ma jedynie prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na poszczególne pytania. W ślad za orzecznictwem sądów należy podkreślić, że świadek może skorzystać z tego uprawnienia jedynie w obawie przed odpowiedzialnością za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Obawa przed odpowiedzialnością za wykroczenie, wykroczenie skarbowe, dyscyplinarną nie umożliwia uchylenia się od odpowiedzi na pytanie.
Zwolnienie z obowiązku przez Sąd
Niezależnie od powyżej opisanych instytucji odmowy złożenia zeznań i uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, możliwe jest, stosownie do treści art. 185 k.p.k., wystąpienie z wnioskiem o zwolnienie z obowiązku złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie. Zwolnienie jest możliwe w przypadku, gdy świadek i oskarżony są w „szczególnie bliskim stosunku osobistym”. Za osoby pozostające w szczególnie bliskim stosunku osobistym uznaje się m. in. narzeczonych, osoby mające wspólne potomstwo (niebędące małżeństwem ani nie żyjące w konkubinacie), a także osoby tej samej płci pozostające w wspólnym pożyciu. Wniosek należy uzasadnić, szczególnie podkreślając istnienie szczególnego stosunku z oskarżonym i złożyć go najpóźniej przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania przed Sądem.
Pogotowie karne
Kancelaria zapewnia pomoc prawną osobom zatrzymanym w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa. W przypadku zatrzymania przez organy ścigania niezwłocznie pojawiamy się na miejscu zdarzenia, również poza zwykłymi godzinami pracy naszej Kancelarii. Warto pamiętać, że brak pomocy profesjonalnego obrońcy już podczas pierwszego przesłuchania zazwyczaj negatywnie wpływa na dalszy przebieg postępowania.
W nagłych wypadkach prosimy o kontakt pod numerem telefonu: +48 730 556 100 Obrońcę może ustanowić dla zatrzymanego także INNA OSOBA, w sytuacji gdy zatrzymany został pozbawiony wolności.
