Uwzględnianie stanowiska dziecka w sprawie rodzinnej – czy jest możliwe?

Sąd w sprawie opiekuńczej dotyczącej małoletniego ma obowiązek zapoznać się z jego stanowiskiem, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. W każdym takim przypadku sąd uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia, jeżeli jest to zgodne z szeroko pojętym dobrem dziecka. Jak zatem w praktyce wygląda wysłuchanie małoletniego dziecka przed wydaniem wyroku przez Sąd?

W trybie procesu podstawą wysłuchania małoletniego dziecka jest art. 2161 k.p.c., zaś w postępowaniu nieprocesowym art. 576 § 2 k.p.c. Wprowadzenie wyżej wskazanych przepisów było konsekwencją przyjęcia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych a następnie ratyfikowania przez Polskę Konwencji o prawach dziecka. Artykuł 12 Konwencji stanowi, że państwa-strony mają zapewnić dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego ich wyrażania we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku dziecka oraz jego dojrzałości.

W celu realizacji tego postulatu dziecko ma mieć zapewnioną możliwość wypowiadania się w postępowaniu sądowym dotyczącym dziecka bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu (M. Cieśliński, Praktyka sądowa wysłuchiwania małoletnich w postępowaniach cywilnych w kontekście idei przyjaznego wysłuchiwania dziecka, Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, 24/2015).

Zakres spraw, w których znajduje zastosowanie przepis art. 2161 k.p.c., został wyraźnie sprecyzowany w uzasadnieniu wskazanego projektu nowelizacji. Przyjęto w nim, że przepis ten ma dotyczyć „ustalania w procesie praw tylko niemajątkowych„. Jako przykład wskazano kształtowanie władzy rodzicielskiej w sprawach o rozwód, unieważnienie małżeństwa i separację, ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, unieważnienie uznania dziecka i rozwiązanie przysposobienia (art. 453 k.p.c.).

W uzasadnieniu tym przeciwstawiono odpowiednią regulację w postępowaniu nieprocesowym przewidzianą w art. 576 § 2 k.p.c., gdzie wyraźnie szerzej ujęto zakres jego zastosowania, obejmując nim zarówno sprawy majątkowe, jak i niemajątkowe (Komentarz do art. 2161 k.p.c., T. IA red. Góra-Błaszczykowska 2020, wyd. 3/Cieślak, Legalis).

Na sądzie spoczywa obowiązek wysłuchania małoletniego, jeżeli są spełnione łącznie trzy warunki: pozwala na to rozwój umysłowy dziecka, jego stan zdrowia, jak również stopień jego dojrzałości. W literaturze przyjmuje się w związku z tą regulacją, że wysłuchanie to ma charakter względnie obligatoryjny, gdyż obligatoryjność jest mocno ograniczona kryteriami dopuszczalności przeprowadzenia tego dowodu (zob. W. Stojanowska, w: W. Stojanowska, M. Kosek, Nowelizacja prawa rodzinnego. Analiza. Wykładnia. Komentarz, Wyd. LexisNexis, Warszawa 2011). W szczególny sposób uregulowano także miejsce takiego wysłuchania w ten sposób, że ma się ono odbyć poza salą posiedzeń sądowych.

W kontekście przyjaznego miejsca wysłuchania dzieci warto wskazać, iż większość wysłuchań następuje w „specjalnych pomieszczeniach”, co jest zazwyczaj rozumiane przez sędziów jako niebieskie pokoje lub gabinety sędziego (wysłuchania w budynku sądu w sali rozpraw lub poza budynkiem sądu). Co istotne, przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie regulują czy i ewentualnie jak utrwalać czynność wysłuchania dziecka (M. Cieśliński, Praktyka sądowa…, Prawo w działaniu. Sprawy cywilne, 24/2015).

Pokój przesłuchań powinien być izolowany od odgłosów dobiegających z zewnątrz w stopniu wystarczającym, by zapewnić należytą jakość zapisu dźwięku. Kolorystyka pokoju przesłuchań powinna być utrzymana w barwach jasnych i stonowanych. Pokój przesłuchań wyposaża się w meble dostosowane dla osób dorosłych oraz meble dostosowane dla dzieci, a podłogę wykłada się miękką wykładziną (Druk sejmowy VIII kadencji, Nr 3254, s. 24).

O autorze

dr Jarosław Wichura

DR JAROSŁAW WICHURA

Adwokat

O MNIE

Adwokat przy Izbie Adwokackiej w Katowicach, Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

 

Aplikację adwokacką odbywał przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Katowicach. Od 2017 r. wykonuje zawód adwokata.

 

W kręgu zainteresowań znajduje się m.in. prawo cywilne i gospodarcze, jak również sprawy z zakresu prawa rodzinnego i prawa karnego. Od wielu lat z sukcesem świadczy kompleksowe usługi prawne w zakresie stałej obsługi wspólnot mieszkaniowych.

 

Uczestniczył w kilkudziesięciu szkoleniach m.in. z zakresu mediacji w sprawach cywilnych i karnych, rozwoju przedsiębiorczości, doskonalenia umiejętności personalnych.

Doktor nauk humanistycznych w zakresie nauki o polityce. 


W czerwcu 2016 r. obronił rozprawę doktorską pt. „Wolność słowa w Polsce i w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Ujęcie porównawcze” na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

 

Wykładowca na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, wcześniej także w Wyższej Szkole Humanitas w Sosnowcu (prowadzi zajęcia z przedmiotów m.in. „Wstęp do prawoznawstwa”, „Prawo międzynarodowe publiczne”, „Administracja publiczna”).

 

Wielokrotny stypendysta Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za osiągnięcia w nauce. Wyróżniony przez Rektora Uniwersytetu Śląskiego za działalność na rzecz społeczności akademickiej i lokalnej oraz osiągnięcia naukowe. Jest autorem monografii naukowej pn. „Nowe media a opinia publiczna”, współautorem monografii pn. „Funkcjonalna implementacja przepisów antykorupcyjnych na gruncie polskiego prawa karnego”, 21 artykułów naukowych oraz współredaktorem 2 publikacji zbiorowych. Ponadto pisze teksty popularnonaukowe oraz eksperckie.

 

Płynnie posługuje się językiem angielskim (certyfikat TOEIC).

Z zamiłowania pianista i meloman. Wolne chwile poświęca dobrej książce oraz górskim wycieczkom.

KONTAKT


Więcej artykułów