Jest już nowy projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, czyli tzw. ustawy o sygnalistach. W pierwszej kolejności procedury wewnętrze dotyczące sygnalistów będą musiały wdrożyć głównie podmioty prywatne zatrudniające co najmniej 250 osób, podmioty sektora finansowego i podmioty publiczne. Termin na to ma być wydłużony do 2 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy (pierwotnie miało to być zaledwie 14 dni). Bez zmian natomiast pozostał termin dla podmiotów prywatnych zatrudniających co najmniej 50 i mniej niż 250 osób – te będą mały czas do 17 grudnia 2023 r.

Prace nad projektem ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (potocznie: „ustawa o sygnalistach”) nadal trwają. W chwili obecnej nie wiadomo zarówno jaki będzie ostateczny kształt ustawy ani kiedy dokładnie wejdzie ona w życie. Nie zmienia to faktu, że dla wielu podmiotów jest to w praktyce ostatni moment, aby zainteresować się tematem i być przygotowanym na zbliżające się zmiany.

Trwa „okres przejściowy” zapoczątkowany wejściem w życie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. dyrektywa o sygnalistach) oraz upływem terminu na wprowadzenie określonych w niej regulacji do krajowego porządku prawnego (17 grudnia 2021 r.). Wydaje się, że finalna wersja ustawy o sygnalistach nie powinna odbiegać znacznie od projektu z dnia 6 kwietnia 2022 r., którego najważniejsze założenia przedstawiono poniżej.

Jakie działania podlegać mają zgłoszeniu w ramach sygnalizacji

Istotą ustawy jest umożliwienie zgłaszania naruszeń prawa tj. działań lub zaniechań niezgodnych z prawem lub mających na celu jego obejście. Co istotne, nie chodzi tu o jakiekolwiek naruszenia prawa, a jedynie te, które dotyczą obszarów wyszczególnionych w art. 3 projektu ustawy o sygnalistach – mowa jest tam m.in. o zamówieniach publicznych, usługach, produktach i rynkach finansowych, ochronie środowiska, zdrowiu publicznym, ochronie konsumentów i innych.

Kto może być sygnalistą

Katalog osób fizycznych, które zgłaszać będą mogły informację o naruszeniu prawa (uzyskaną w kontekście związanym z pracą) określony został w art. 4 projektu ustawy o sygnalistach, w sposób bardzo szeroki. Spośród najważniejszych wymienić trzeba pracowników, pracowników tymczasowych, osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym na podstawie umów cywilnoprawnych), przedsiębiorców, ale również stażystów i praktykantów. W projekcie ustawy uwzględniono też pracowników służb mundurowych oraz żołnierzy zawodowych. Wreszcie, sygnalistą może być osoba fizyczna która uzyskała informację o naruszeniu prawa przed nawiązaniem stosunku pracy lub po jego ustaniu.

Ochrona sygnalistów

W praktyce ochronę sygnalistów zapewnić ma, zgodnie z rozdziałem 2 projektu ustawy , zakaz podejmowania w stosunku do nich tzw. działań odwetowych , prób i gróźb stosowania takich działań. Przykłady zachowań definiowanych jako działania odwetowe zawarto w bardzo rozbudowanym katalogu (art. 12 ustawy) – są to chociażby odmowa nawiązania stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia, wstrzymanie awansu, mobbing, dyskryminacja. Nie oznacza to bynajmniej, że sygnalista uzyska absolutną ochronę przed jakimikolwiek działaniami pogarszającymi (obiektywnie) jego sytuację. Przykładowo, pominięcie przy awansowaniu pracownika będzie uprawnione jeżeli pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi i należycie uzasadnionymi powodami.

Stosowanie działań odwetowych skutkować będzie (oprócz sankcji karnej – o czym mowa poniżej) możliwością domagania się przez zgłaszającego odszkodowania.

Zgłoszenia wewnętrzne

Dla wielu podmiotów najistotniejsze znaczenie ma rozdział 3 ustawy. Na podmioty prawne:

 na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 osób;

 wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska – chodzi tu m.in. o banki, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, domy maklerskie (bez względu na liczbę osób, które wykonują pracę na ich rzecz)

nałożono obowiązek ustalenia procedury wewnętrznej , zgodnej w wymogami ww. rozdziału. Podmiot, na rzecz którego wykonuje pracę mniej niż 50 osób może, lecz nie musi ustalić procedurę wewnętrzną.

W uproszczeniu przyjąć można, że procedura taka, ustalana po konsultacji z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielem pracowników, zapewnić ma przyjęcie i bezstronne rozpoznanie zgłoszenia oraz wdrożenie odpowiednich działań następczych. Ustalenie i wdrożenie procedury o odpowiedniej treści powinno być dla podmiotów kwestią priorytetową.

Sankcje

Projekt ustawy o sygnalistach przewiduje odpowiedzialność karną utrudniających (usiłujących utrudnić) dokonanie zgłoszenia naruszenia prawa, stosujących działania odwetowe w stosunku do sygnalistów oraz tych, którzy nie ustanowili procedury wewnętrznej obejmującej wszystkie wymagane ustawą elementy. Z drugiej strony, ustawodawca przewiduje możliwość świadomego zgłaszania nieprawdziwych informacji – grozi za to nawet kara pozbawienia wolności.

Wejście w życie przepisów ustawy

Według projektu ustawa o sygnalistach ma wejść w życie po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia, kluczowe jest natomiast odroczenie obowiązku ustalenia procedury wewnętrznej, w zależności od rodzaju podmiotu. I tak:

1. podmioty prywatne na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 50 i mniej niż 250 osób zrealizować muszą ww. obowiązki do dnia 17 grudnia 2023 r.

2. podmioty publiczne, podmioty prywatne na rzecz których wykonuje pracę co najmniej 250 osób oraz podmioty wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska zrealizować będą musiały obowiązek ustalenia procedury wewnętrznej w terminie 1 miesiąca od wejścia w życie ustawy.

Podsumowując, przed podmiotami, które zobowiązane będą do stosowania ustawy o sygnalistach, już wkrótce stanie szereg wyzwań. Najważniejszym wydaje się terminowe ustalenie i wdrożenie opisanej procedury wewnętrznej, która spełniać będzie wymogi ustawy, co uchroni podmiot przed karą.