W przypadku dziedziczenia testamentowego, powołanie do dziedziczenia następuje w oparciu o wolę testatora, ale nawet wówczas należy pamiętać o instytucji zachowku. Sprawa nieco się komplikuje, gdy zmarły nie pozostawił ważnego testamentu. Wówczas dziedziczenie następuje w oparciu o przepisy ustawy. Mamy pewną kolejność dziedziczenia.
Dziedziczenie zstępnych i małżonka spadkodawcy
Zgodnie z art. 931 kodeksu cywilnego, w pierwszej kolejności z mocy ustawy będą po zmarłym dziedziczyć jego dzieci oraz małżonek w częściach równych, natomiast część przypadająca małżonkowi musi wynieść co najmniej ¼ całości spadku. W sytuacji, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział jemu przypadający przypadnie dzieciom tego dziecka spadkodawcy w częściach równych. Sprawa ma się podobnie w przypadku dalszych zstępnych.
Dziedziczenie rodziców i małżonka spadkodawcy
Jeśli spadkodawca nie miał zstępnych, do dziedziczenia powołani będą jego rodzice oraz małżonek, przy czym rodzice dziedziczą po ¼ całości spadku, a małżonek – połowę spadku. Jeśli zmarły nie ma małżonka ani zstępnych, to jego rodzice będą dziedziczyć po nim w częściach równych. Kolejna możliwość dotyczy sytuacji, w której jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku – wówczas udział spadkowy przypadający temu rodzicowi przypadnie rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Natomiast w przypadku, gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jednocześnie pozostawiając po sobie zstępnych, przypadający temu rodzeństwu udział przypadnie jego zstępnym według zasad podziału udziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Dziedziczenie dziadków spadkodawcy
Istnieje także możliwość dziedziczenia przez dziadków spadkodawcy – w tej materii nastąpiła nowelizacja przepisów. Zmiana ta jest podyktowana sporym wydłużaniem skomplikowanych postępowań spadkowych, gdy po spadkodawcy nie dziedziczyli zstępni, małżonek, rodzice lub rodzeństwo a także zstępni rodzeństwa spadkodawcy. W takiej sytuacji dziedziczyć będą dziadkowie spadkodawcy. Do art. 934 dodano §21, który wejdzie w życie 15.11.2023 roku. Stanowi on, że jeśli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, przypadający mu udział spadkowy przypadnie jego dzieciom w częściach równych.
Pan Andrzej jest spadkodawcą. Nie miał dzieci, ani żony. Siostra pana Andrzeja zmarła kilka lat temu, również bezdzietnie. Otwarcia spadku dożyło troje z jego dziadków – dwoje po stronie mamy oraz jeden po stronie taty. W jakich częściach dziadkowie będą dziedziczyli? Odpowiedź brzmi: w równych, a więc każdemu z dziadków pana Andrzeja przypadnie 1/3 całości spadku.
A teraz inna sytuacja. Wyobraźmy sobie więc, że pan Andrzej ma żyjącą żonę oraz czworo dzieci. Powołanych do spadku mamy więc pięć osób. Czy wszyscy będą dziedziczyli w częściach równych, a więc otrzymają po 1/5 spadku? Otóż nie – w tej sytuacji żonie pana Andrzeja przypadnie udział ¼ całości spadku, zaś pozostałe ¾ spadku zostanie podzielone między dzieci pana Andrzeja w częściach równych, a więc każde z dzieci otrzyma 3/16.
Jednak w postępowaniach spadkowych niezwykle rzadko sytuacja jest tak klarowna. Warto dokładnie znać przepisy przy ustalaniu udziału spadkowego przypadającego poszczególnym spadkobiercom.