Testament negatywny nie jest bezpośrednio uregulowany w przepisach prawa. Niemniej jednak, jego istnienie wywodzi się z fundamentalnej zasady, która umożliwia osobie fizycznej swobodne dysponowanie swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Testament negatywny charakteryzuje się tym, że spadkodawca wyłącza z kręgu potencjalnych spadkobierców jednego lub więcej swoich potencjalnych spadkobierców ustawowych, nie wskazując jednocześnie innych osób, które miałyby odziedziczyć spadek.
Taka deklaracja w ostatniej woli jest ważna i skutkuje powołaniem do spadku tych spadkobierców ustawowych, którzy nie zostali wskazani jako wyłączeni w testamencie, zgodnie z regulacjami dziedziczenia ustawowego. Należy założyć, że intencją spadkodawcy było rozdysponowanie swoim majątkiem w taki sposób, aby majątek spadkodawcy przeszedł na wszystkich spadkobierców ustawowych, z wyjątkiem tych, których świadomie wyłączono w testamencie.
Dodatkowo, testament negatywny umożliwia pozbawienie małżonka prawa do żądania przedmiotów codziennego użytku, które były wspólnie używane przez małżonków za życia spadkodawcy.
Skutki testamentu negatywnego
Przy analizie testamentu negatywnego kluczowe jest zrozumienie, że nie jest on równoznaczny z wydziedziczeniem. Testamentem negatywnym będzie tylko bądź takie rozrządzenie, w którym spadkodawca nie podał przyczyny wyłączenia od dziedziczenia, bądź też takie, w którym przyczyna ta nie mieści się w dyspozycji wskazanej w art. 1008 KC. Testament negatywny de facto odsuwa spadkobiercę ustawowego od dziedziczenia według reguł ustawowych, ale nie pozbawia go prawa do roszczenia o zachowek. Spadkobierca, który został objęty wyłączeniem w testamencie, ma prawo domagania się zachowku od pozostałych spadkobierców.
Należy podkreślić, że wyłączony spadkobierca jest traktowany „jakby nie dożył otwarcia spadku”. Gdy spadkodawca wyłącza swoje dziecko z dziedziczenia ustawowego, a to dziecko posiada zstępnych (wnuki spadkodawcy), udział spadkowy tego dziecka będzie przysługiwał jego zstępnym, podzielony równomiernie według zasad dziedziczenia ustawowego.
W związku z tym, nieprzemyślane sporządzenie testamentu negatywnego może prowadzić do konsekwencji niezgodnych z intencją spadkodawcy. Może to skutkować większym „obciążeniem” spadku na korzyść spadkobiercy odsuniętego od dziedziczenia, jeśli ten zgłosi roszczenie o zachowek oraz na korzyść zstępnych tego odsuniętego spadkobiercy.
Znaczenie konsekwencji testamentu negatywnego
Rozważając skorzystanie z testamentu negatywnego jako narzędzia prawnego w procesie planowania spadkowego, kluczowe jest głębokie zrozumienie jego konsekwencji. O ile ten rodzaj testamentu może być skuteczny w realizacji określonych intencji spadkodawcy, o tyle nieprzemyślane jego sporządzenie może prowadzić do nieprzewidzianych skutków. Warto mieć na uwadze, że niektóre instytucje prawa łatwo jest pomylić z innymi.
Zaleca się zawsze konsultację z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym, by zapewnić, że każdy aspekt testamentu negatywnego jest zrozumiały, a jego treść dokładnie odzwierciedla wolę spadkodawcy. Tylko w ten sposób można zapewnić, że intencje spadkodawcy zostaną dokładnie zrealizowane po jego śmierci, minimalizując ryzyko konfliktów i niejasności w przyszłości.