Przesłuchiwanie małoletnich ofiar bez wątpienia jest szczególną formą tej czynności – wymaga nie tylko precyzji prawnej, ale także umiejętności miękkich, wrażliwości i taktu. Jest to wyzwanie polegające na ochronie dziecka, przy jednoczesnym zapewnieniu, że procedury prawne są ściśle przestrzegane.
Regulacje prawne dotyczące przesłuchania małoletnich pokrzywdzonych
Proces przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego jest regulowany przez szereg przepisów prawnych i procedur zawartych głównie w Kodeksie Postępowania Karnego, który określa zasady postępowania karnego, w tym przesłuchanie, ze szczególnym uwzględnieniem delikatności i dobra psychicznego małoletnich.
W kontekście omawianego tematu, drugim ważnym krajowym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2020 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego, które wskazuje wytyczne przeprowadzania przesłuchania oraz dotyczące pokoju przesłuchań, między innymi jego wyposażenia czy wnętrza.
Kiedy i wobec kogo się stosuje?
Omawiany szczególny tryb znajduje oparcie w art. 185a kpk. Zgodnie z jego treścią tryb ten stosuje się wobec małoletnich, którzy są ofiarami przestępstw przeciwko wolności, wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, a także przestępstw popełnionych z użyciem przemocy i groźby bezprawnej.
Małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia. Szczególny tryb przesłuchania z art. 185a stosuje się jednak w następujących przypadkach:
- każdego małoletniego pokrzywdzonego poniżej 15 roku życia oraz
- małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył już 15 lat, ale przesłuchanie w normalnym trybie groziłoby pogorszeniu jego stanu psychicznego.
Warto dodać, że jeśli istnieje wątpliwość co do wieku pokrzywdzonego, a istnieje uzasadnione przypuszczenie, że jest to osoba małoletnia, to w takim przypadku również stosuje się wspomniany przepis.
Organizacja przesłuchania
Organizacja przesłuchania dzieci w kontekście systemu prawnego wymaga szczególnej troski o dobro małoletniego. W związku z czym przesłuchanie pokrzywdzonego małoletniego nastąpić powinno w ostateczności i co do zasady, tylko raz. W polskim prawie znajdują się dwa wyjątki dotyczące powtórności tego rodzaju przesłuchania. Pierwszy dotyczy wyjścia na jaw nowych okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania. Drugi dopuszcza możliwość ponownego przesłuchania z wniosku oskarżonego, jeśli ten przy pierwszym przesłuchaniu nie miał obrońcy – wniosek ten może jednak zostać oddalony.
Niezależnie od tego czy trwa postępowanie przygotowawcze czy sądowe, małoletniego pokrzywdzonego w szczególnym trybie przeprowadza Sąd, zawsze przy przesłuchaniu obecny jest również biegły psycholog.
W procesie organizacyjnym ważne jest również zapewnienie środowiska przyjaznego dla dziecka – bezpiecznego i niestresującego otoczenia, które umożliwia swobodne wyrażenie swoich myśli i emocji. Przesłuchanie takie odbywać się może w tzw. „niebieskim pokoju” będącym miejscem przyjaznym dla przesłuchiwanego.
Istotny jest również czas przeprowadzania przesłuchania. Planuje się je przy uwzględnianiu potrzeb małoletniego, w tym jego zdrowia, konieczności przerw w czynności oraz potrzeb wynikających z roli biegłego psychologa (między innymi rozmowa przed przesłuchaniem).
Kto może być obecny przy przesłuchaniu?
Oprócz wspomnianych już sędziego oraz biegłego psychologa, których udział jest obowiązkowy, w przesłuchaniu małoletniego pokrzywdzonego mogą wziąć udział: prokurator, obrońca oskarżonego albo pełnomocnik pokrzywdzonego – osoby te powiadamia się o miejscu i terminie przesłuchania.
Rodzic, przedstawiciel ustawowy, lub osoby, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, mogą być obecne przy przesłuchanie, jeśli nie ograniczają oni swobody wypowiedzi małoletniego.
Nie może być obecny oskarżony.
Przebieg przesłuchania
Przesłuchanie jest czynnością złożoną, zwłaszcza w przypadku przesłuchiwania nieletniego. Zanim przejdzie się do czynności stricte związanych z kontaktem z dzieckiem należy zadbać o jego komfort, poczucie bezpieczeństwa i dobrą atmosferę. Realizowane jest to między innymi poprzez przesłuchanie we wspomnianym wcześniej „niebieskim pokoju”.
Osoby przeprowadzające przesłuchanie powinny dokładnie zapoznać się z aktami sprawy, aby dobrze przygotować się do przesłuchania. Rozmawiając z małoletnim należy wpierw nawiązać z nim kontakt i przybliżyć cel przesłuchania, co przyczynić się może do przełamania stresu u dziecka. Następnie przesłuchiwany przechodzi do swobodnej narracji, gdzie przedstawia przebieg zdarzenia. Kiedy małoletni zakończy swoją wypowiedź, przesłuchujący przechodzi do zadawania pytań szczegółowych, a na końcu przeprowadzone są czynności końcowe. Tak jak na początku przesłuchania należy zapewnić dziecku przyjazną atmosferę i nawiązać kontakt, tak na końcu ważne jest, aby podziękować mu za pomoc.
Nie ulega wątpliwości, że podczas przesłuchiwania pokrzywdzonego małoletniego osoby obecne, głównie przesłuchujący, wykazać się musi dużą empatią i podejściem do dzieci. Uwzględnienie ich wieku, poziomu rozwoju emocjonalnego i zapewnienie wsparcia przez dorosłych są niezbędne do utwierdzenia w przekonaniu, że będą bezpieczne oraz zostanie im udzielona odpowiednia pomoc.
