Małżonkowie mogą żądać zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na poszczególne składniki majątkowe, a roszczenia te powinny zostać zgłoszone najpóźniej do czasu zakończenia postępowania o podział majątku wspólnego. Podstawę takiego żądania stanowi art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. O jakich roszczeniach musimy pamiętać?
Art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [dalej: k.r.o.] reguluje zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny. Regulacją tą objęto wydatki i nakłady poczynione w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej.
Zgodnie z powyższym przepisem, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Ponadto każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Co istotne, nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Wydatki i nakłady mogą więc być czynione zarówno z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków jak i odwrotnie.
Powyższe roszczenia objęte są prekluzją, tj. po zakończeniu sprawy o podział majątku nie będzie możliwe już ich dochodzenie w innym postępowaniu. Zgodnie bowiem z art. 45 § 2 k.r.o., zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
Ani przepisy k.r.o., ani też przepisy Kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia wydatków i nakładów dokonanych z jednego majątku na inny majątek. W doktrynie przyjmuje się, że nakładami są koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatkami są koszty związane z nabyciem danego przedmiotu (zob. J.S. Piątowski, Stosunki majątkowe między małżonkami, Katowice 1965–1966, s. 26; E. Skowrońska-Bocian, Rozliczenia majątkowe małżonków w stosunkach wzajemnych i wobec osób trzecich, Warszawa 2000, s. 144–146).
Podobnie jak przy ustalaniu wartości składników majątku wspólnego podlegającego podziałowi należy uznać, że wartość wydatków i nakładów określa się według cen obowiązujących w chwili orzekania o podziale majątku wspólnego albo w chwili wcześniejszego orzekania o zwrocie. Zgodnie z uchwałą SN z dnia 16.12.1980 r., III CZP 46/80, w sytuacji gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego. Obowiązek zwrotu nie obejmuje najczęściej spotykanych w rodzinach o przeciętnym poziomie życia wydatków i nakładów z majątku wspólnego, które wiążą się z utrzymaniem rodziny i zaspokojeniem normalnych jej potrzeb, choćby zostały one dokonane przez jednego z małżonków bez zgody drugiego (zob. post. SN z 21.3.1977 r., III CRN 31/77, OSN 1977, Nr 12, poz. 243). Chodzi tu zatem o świadczenia z majątku wspólnego przeznaczone np. na studia jednego z małżonków, leczenie, urlop wypoczynkowy itp. (zob. L. Stecki, Ustanie ustawowej wspólności majątkowej, Poznań 1968, s. 124). Rozliczeniu podlegają natomiast kwoty pochodzące z majątku wspólnego, zużyte przez jednego z małżonków na takie potrzeby, których zaspokojenie nie było niezbędne (zob. post. SN z 8.1.1969 r., I CZ 138/68, OSN 1969, Nr 9, poz. 165).
