RODZAJE TESTAMENTÓW

O testamencie słyszał zapewne każdy z nas, albowiem jest to jedna z najbardziej podstawowych form umożliwiających osobie żyjącej zadecydowanie, co z stanie się z jej majątkiem po śmierci.

W niniejszym artykule chciałbym przybliżyć rodzaje testamentów , których możliwość sporządzenia przewiduje Kodeks cywilny.

TESTAMENT HOLOGRAFICZNY

Najbardziej rozpowszechnią formą testamentu jest tzw. testament hologaficzny, czyli własnoręczny. Spadkodawca musi go napisać w całości pismem ręcznym, podpisać oraz opatrzyć datą jego sporządzenia. Wykluczone jest więc sporządzenie testamentu na komputerze, jego wydrukowanie i podpisanie. Cała treść testamentu musi być wykonana pismem ręcznym.

Ponadto podpis w miarę możliwości powinien być czytelny i możliwy do rozpoznania, jednakże całkowicie wykluczone jest posługiwanie się wyłącznie samymi inicjałami lub parafą.

Przy czym warto zauważyć, iż brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Niewątpliwie jednak warto dochować wszelkich formalności i wspomnianą datę w testamencie umieścić, albowiem utrudni to podważanie naszej ostatniej woli, a pamiętajmy o tym, iż nasz testament może spowodować, iż określonym przez ustawę osobom, które dziedziczyłyby po nas, gdyby nie sporządzenie testamentu, będzie przysługiwało względem naszych spadkobierców testamentowych roszczenie o tzw. zachowek.

Ważny jest również sposób, w jaki powołamy do spadku potencjalnych spadkobierców. Wielu z nas ma w głowie obraz z amerykańskich filmów, kiedy to po otwarciu testamentu okazuje się, iż spadkodawca żonie przepisał dom, synowi samochód, a sąsiadowi kosiarkę do trawy. Jednakże polski ustawodawca przewidział, iż spadkobiercę można powołać co do zasady do części ułamkowej spadku, a nie do określonego składniki. Istnieją jednakże instytucje prawne, które umożliwiają przekazanie w spadku konkretnego przedmiotu, jednakże będą one przedmiotem osobnego artykułu.

TESTAMENT NOTARIALNY

Stosownie do treści art. 950 Kodeksu cywilnego testament może zostać sporządzony w formie aktu notarialnego. Testament sporządzony w takiej formie ma moc dowodową tożsamą z dokumentem publicznym.

Co bardzo istotne, testament taki mogą sporządzić osoby głuche, niewidome, głuchonieme, nie potrafiące pisać i czytać, a także cudzoziemcy, aczkolwiek jest to uwarunkowane pewnymi obostrzeniami. Testament ten, w porównaniu do testamentu holograficznego zdecydowanie trudniej jest „podważyć”, albowiem jest on sporządzany w obecności notariusza, który ponadto powinien dochować należytej staranności w sprawdzeniu, czy nie zachodzą przesłanki uniemożliwiające sporządzenie testamentu w takiej formie (np. wyłączenie świadomości).

Szczególną formą testamentu notarialnego jest tzw. testament konsularny, który może zostać sporządzony przez obywatela polskiego przebywającego za granicą  przed polskim konsulem. Jest to niewątpliwie spore ułatwienie dla osób przebywających poza granicami Polski.

Warto przy tym dodać, iż wbrew obiegowej opinii, przepisy Kodeksu cywilnego nie nadają większej wagi i znaczenia testamentowi notarialnemu.

W drugiej części artykułu zostaną omówione mniej popularne, ale jednak nadal mogące mieć zastosowanie formy testamentów, a to testamenty: allograficzny, ustny, podróżny i wojskowy.

TESTAMENT USTNY

Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub tez nie ma on uzasadnionej możliwości sporządzenia testamentu własnoręcznego lub notarialnego, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie, przy czym przy tej czynności musi być obecnych trzech świadków.  Warto dodać, iż w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy dopuścił sporządzenie testamentu ustnego przez osobę niemogącą mówić, jeżeli wyrazi ona swą wolę za pomocą powszechnie przyjętych gestów ( przykładowo w języku migowym), jednakże gesty te muszą być zrozumiałe dla świadków (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1982 r., sygn.. akt III CRN 169/81).

Testament taki należy następnie potwierdzić w ten sposób, iż jeden ze świadków bądź też osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od złożenia tego oświadczenia, a w oświadczeniu tym należy wskazać miejsce i datę oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo to powinno zostać podpisane przez spadkodawcę i przynajmniej dwóch spośród trzech świadków, co oczywiście nie wyklucza złożenia podpisu przez wszystkich świadków.

Może się jednakże zdarzyć, iż potwierdzenie  testamentu w sposób powyższy będzie niemożliwe, np. ze względu nie nieobecność spadkodawcy. W takiej sytuacji treść testamentu można stwierdzić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli okaże się, iż przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe lub wiązałoby się z dużymi przeszkodami, sąd może się oprzeć na zeznaniach dwóch świadków.

TESTAMENT PODRÓŻNY

Polski ustawodawca przewidział możliwość sporządzenia testamentu w trakcie podróży na polskim statku powietrznym lub morskim. Testament taki należy sporządzić przed dowódcą statku lub jego zastępcą w taki sposób, iż spadkodawca oświadczy swoją wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Następnie dowódca statku bądź też jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, gdzie wskazuje datę spisania. Następnie pismo to należy odczytać w obecności świadków, a następnie powinno ono zostać podpisane przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę statku lub jego zastępcę. Jeżeli okaże się, iż spadkodawca nie jest w stanie podpisać pisma (np. ze względu na stan zdrowia), w treści pisma należy podać przyczynę braku podpisu.

Warto dodać, iż jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sporządzenie testamentu w takiej formie nie jest możliwe, można dokonać sporządzenia testamentu ustnego, o którym była mowa wcześniej.

Należy pamiętać, o tym, iż testament taki można sporządzić wyłącznie na polskim statku morskim lub powietrznym, dlatego testament sporządzony w obecności polskiej załogi, ale na statku zagranicznym, będzie nieważny.

TESTAMENT WOJSKOWY

Testament taki może być sporządzony jedynie w czasie mobilizacji lub wojny, bądź też przebywania w niewoli. Wbrew pozorom, katalog osób, które mogą sporządzić taki testament, jest stosunkowo szeroki. Potencjalny spadkodawca może być bowiem: żołnierzem Sił Zbrojnych pełniącym czynną służbę wojskową, pracownikiem cywilnym zatrudnionym w Siłach Zbrojnych, osobą cywilną towarzyszącą Siłom Zbrojnym, a to członkiem personelu stowarzyszenia „Polski Czerwony Krzyż” i innych stowarzyszeń udzielających pomocy wojskowej służbie zdrowia, osobą wykonującą czynności duszpasterskie w Siłach Zbrojnych oraz członkiem służb pomocniczych wykonującą świadczenia osobiste na rzecz Sił Zbrojnych. Ponadto testament taki może zostać sporządzony również przez inne osoby cywilne, jeżeli znajdują się na obszarze będącym pod wyłącznym zarządem organów wojskowych.

Kończąc zagadnienie związane z testamentami szczególnymi należy jeszcze podkreslić, iż testament szczególny straci swoją moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że zgon spadkodawcy nastąpił przed upływem tegoż terminu. Ustawodawca przewidział jednakże zawieszenie biegu terminu przedawnienia w okresie, w którym spadkodawca nie miał możliwości sporządzenia testamentu w formie zwykłej.

Skoro testament został już sporządzony, a spadkodawca zmarł, konieczne stanie się stwierdzenie nabycia spadku po nim, a możliwe iż nawet dokonanie działu tego spadku, jednakże zagadnienia te będą przedmiotem kolejnych artykułów. 

Więcej artykułów