Zgodnie z Kodeksem cywilnym z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Niewątpliwie roszczenia związane z dochodzeniem odszkodowania z tytułu wystąpienia szkód górniczych mają charakter majątkowy a tym samym ulegają przedawnieniu.
Zasady ogólne dotyczące instytucji przedawnienia są takie, iż jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Jednakże w przypadku szkód górniczych mamy do czynienia z tzw. lex specialis czyli ustawą o większym stopniu szczegółowości niż zasady ogólne przedawnienia wynikające z ustawy Kodeks cywilny.
Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 149 ustawy prawo geologiczne i górnicze tj. ustawy z dnia 2 lipca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1420) roszczenia określone niniejszym działem [odpowiedzialność za szkody górnicze] przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Art. 150 w/w ustawy stanowi natomiast, iż przepisy o naprawianiu szkód określonych niniejszym działem stosuje się odpowiednio do zapobiegania tym szkodom.
Już z brzmienia dwóch powyższych artykułów można wywnioskować, iż co do zasady roszczenia (i tym samym okresy ich przedawnień) możemy podzielić na dwie grupy.
Pierwsza grupa to klasyczne roszczenia odszkodowawcze w przypadku wystąpienia szkód górniczych na nieruchomości, czyli np. w użytkowanym od wielu lat budynku mieszkalnym z dnia na dzień na skutek działalności górniczej pobliskiej kopani dochodzi do rozległych i widocznych pęknięć elewacji. W takim przypadku okres przedawnienia roszczeń będzie wynosił 5 lat od dnia dowiedzenia się – zauważenia konkretnej szkody pochodzenia górniczego. O czym należy pamiętać to fakt, iż samo zgłoszenie ujawnienia szkody do zakładu górniczego nie wpływa na bieg terminu przedawnienia ani także na jego przerwanie. Dopiero np. skuteczne złożenie pozwu przerywa bieg przedawnienia a co także istotne w takim wypadku przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki to postępowanie sądowe nie zostanie zakończone.
Natomiast druga grupa roszczeń to roszczenia odszkodowawcze związane z tzw. roszczeniami prewencyjnymi, czyli dotyczącymi dochodzenia kosztów zabezpieczeń przed szkodami górniczymi, które ponosi się przed użytkowaniem budynku, na etapie jego budowy.
W tym zakresie, w związku z wątpliwościami co do sposobu liczenia okresu przedawnienia co do roszczeń prewencyjnych, wypowiedział się Sąd Najwyższy (Wyrok SN z 14.12.2017 r., wydany w sprawie pod sygnaturą akt V CSK 117/17, źródło: Legalis), który stwierdził, iż:
Początek przedawnienia roszczenia prewencyjnego wyznacza inne zdarzenie niż dowiedzenie się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. W grę wchodzi albo zdarzenie, którego ziszczenie się spowodowało ustanie stanu zagrożenia, a więc wykonanie stosownych robót zabezpieczających, albo dopiero poniesienie związanych z tym nakładów. Zgodnie z art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.), jeżeli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się w wysokości odpowiadającej wartości uzasadnionych nakładów. Podobną regulację zawiera art. 148 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2126 ze zm.). Poniesienie nakładów zatem daje podstawę do dochodzenia ich zwrotu.
Zatem termin przedawnienia roszczeń w zakresie prac zabezpieczających przed szkodami górniczymi liczymy najpóźniej od dnia wydatkowania środków na tenże cel. Natomiast z punktu widzenia osób wykonujących zabezpieczenia, czyli inwestorów lepiej (tj. bezpieczniej z punktu widzenia interesu prawnego) jest liczyć go od dnia wykonania robót zabezpieczających, a żeby nie wpaść w ewentualne przedawnienie, albowiem zazwyczaj wykonanie robót zabezpieczających nastąpi wcześniej niż ich zapłata.
Co jednak najistotniejsze w zakresie przedawnienia roszczeń dotyczących prac zabezpieczających, zgodnie z jednolitym i utrwalonym od wielu lat w praktyce orzecznictwem Sądu Najwyższego w tym zakresie, roszczenia te przedawniają się w terminach określonych w art. 4421 k.c., czyli w terminie trzyletnim.
Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, iż prosta wydawałoby się z brzmienia przepisów tematyka przedawnienia roszczeń szkód górniczych w praktyce może powodować trudności w jej praktycznej interpretacji i stosowaniu.
