Czym jest prawo do obrony?
Prawo do obrony jest jedną z podstawowych zasad postępowania karnego. Każdy człowiek ma prawo do obrony- wynika ono między innymi z Konstytucji RP (art. 42 ust. 2) oraz kodeksu postępowania karnego (art. 6). Prawo to ma charakter bezwzględny, przysługuje przez całe postępowanie i we wszystkich jego stadiach (od postępowania przygotowawczego, poprzez postępowanie przed sądami I i II instancji na postępowaniu wykonawczym i kasacyjnym kończąc).
Od kiedy przysługuje prawo do obrony?
Prawo do obrony przysługuje już od chwili zatrzymania. Prawo do obrony zatrzymany nabywa już z chwilą podjęcia pierwszych czynności z jego udziałem- nie dopiero z postawieniem mu zarzutów. Osobę zatrzymaną należy pouczyć między innymi o przysługującym mu prawie do skontaktowania się z adwokatem lub radcą prawnym i o możliwości ustanowienia obrońcy. Zatrzymanemu należy umożliwić kontakt z adwokatem lub radcą prawnym w tym bezpośrednią rozmowę. W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy takiej rozmowie obecny.
Na czym polega prawo do obrony?
Obronę można podzielić na obronę materialną i formalną
- obrona materialna polega na podejmowaniu przez oskarżonego działań mających na celu ochronę jego interesów w postępowaniu. Może ona polegać na składaniu wniosków procesowych, dowodowych czy przedstawianiu korzystnej dla oskarżonego argumentacji. Podkreślić należy, że za realizację obrony formalnej uznaje się również milczenie oskarżonego i brak podejmowania przez niego działań (bierność), co nie może powodować dla oskarżonego negatywnych konsekwencji. Milczenie oskarżonego nie może zostać poczytane za przyznanie się do winy.
- Obrona formalna polega na tym, że oskarżonemu przysługuje prawo do posiadania obrońcy. Profesjonalny obrońca jako fachowiec posiada odpowiednie kwalifikacje oraz co istotne jest niezaangażowany emocjonalnie w sprawę, dzięki czemu łatwiej jest mu rzetelnie ocenić fakty i dowody oraz przyjąć odpowiednią linię obrony by jak najlepiej zabezpieczyć interesy oskarżonego. Podkreślić należy, że stosownie do treści art. 86 § 1 k.p.k. obrońca może podejmować czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego.
Czy muszę mieć obrońcę?
W większości przypadków posiadanie obrońcy nie jest obowiązkowe (chociaż jest bardzo przydatne) i to oskarżony decyduje czy chce korzystać z pomocy obrońcy czy też nie, jednakże w określonych w kodeksie postępowania karnego przypadkach niezbędne jest by oskarżony miał obrońcę- mówimy wtedy o obronie obligatoryjnej.
Obrona obligatoryjna zachodzi w przypadkach związanych z osobą oskarżonego, tj., jeśli:
- oskarżony nie ukończył 18 lat;
- oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy;
- zachodzi uzasadniona wątpliwość czy zdolność oskarżonego do rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona;
- zachodzi uzasadniona wątpliwość czy stan jego zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny.
Ponadto oskarżony musi mieć obrońcę, jeśli sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę.
Z obroną obligatoryjną mamy do czynienia również w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeśli oskarżonemu zarzucono zbrodnię (Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą).
Jak ustanowić obrońcę?
Obrońcę ustanawia się poprzez udzielenie uprawnionej osobie (adwokat lub radca prawny) upoważnienia do obrony. Udzielenie upoważnienia zazwyczaj sprowadza się do złożenia podpisu na stosownym dokumencie zawierającym imię i nazwisko obrońcy oraz określenie sprawy, której upoważnienie dotyczy. Możliwe jest także udzielenie upoważnienia bezpośrednio do protokołu np. rozprawy czy przesłuchania. Oskarżony może mieć maksymalnie 3 obrońców.
W przypadku gdy osoba jest pozbawiona wolności i nie ustanowiła obrońcy, obrońcę dla pozbawionego wolności (np. zatrzymanego) może ustanowić inna osoba (np. członek rodziny). O ustanowieniu obrońcy przez inną osobę niezwłocznie należy zawiadomić oskarżonego. Obrońca ustanowiony w tym trybie może podejmować wszelkie czynności celem obrony oskarżonego (jak wskazano wcześniej może on działać tylko na korzyść oskarżonego), przy czym powinien zadbać o to by jak najszybciej „potwierdzić” swoje umocowanie bezpośrednio od oskarżonego.
Jeśli oskarżony jest nieletni lub ubezwłasnowolniony, obrońcę może ustanowić dla niego przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny.
Co jeśli nie stać mnie na obrońcę?
Jeśli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru ma prawo żądać, aby wyznaczono dla niego obrońcę z urzędu pod warunkiem, że wykaże w należyty sposób, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Stan ten należy wykazać- np. dołączyć odpowiednie dokumenty dokumentujące stan majątkowy, wydatki itp. Obrońcę
z urzędu można wyznaczyć do całej sprawy lub do poszczególnych czynności. W praktyce, jeśli sąd przychyli się do wniosku następnie zwraca się odpowiedniej Okręgowej Rady Adwokackiej lub Okręgowej Izby Radców Prawnych o ustanowienie obrońcy spośród adwokatów lub radców przy nich działających.
Obrońca- Twoja pomoc w postępowaniu karnym
Obrońca może podejmować się reprezentacji już od początkowego stadium postępowania karnego. Obrońca może składać wnioski dowodowe i procesowe na korzyść oskarżonego, wnosić zażalenia na decyzje w toku procesu (np. postanowienie o tymczasowym aresztowaniu) czy złożyć apelację w przypadku niekorzystnego wyroku. Poza tym obrońca zadba by ustawowe prawa oskarżonego były respektowane. Skorzystanie z pomocy obrońcy może ułatwić przejście przez żmudne postępowanie karne i znacząco zmniejszyć dyskomfort towarzyszący byciu oskarżony. W tak stresujących sytuacjach, gdzie na szali może znajdować się wolność oskarżonego warto jest skorzystać z pomocy doświadczonego profesjonalisty.