Zgodnie z przepisami kodeksu prawa rodzinnego i opiekuńczego, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Stanowi ona zarówno obowiązek, jak i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do jego wychowania. Co do zasady, władza rodzicielska trwa do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Jednocześnie powinna ona być wykonywana z uwzględnieniem dobra dziecka oraz szeroko rozumianego interesu społecznego.
Jako istotny należy jednak wskazać fakt, iż przez wzgląd na różnego rodzaju nieprawidłowości w zachowaniu rodziców względem dziecka, władza rodzicielska może zostać nie tylko ograniczona, ale również całkowicie odebrana. O pozbawieniu bądź ograniczeniu władzy rodzicielskiej decyduje sąd, każdorazowo analizując sprawę i kierując się dobrem małoletniego.
Podkreślenia wymaga, że sąd postanawia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego bądź obojga rodziców jedynie w ostateczności, kiedy to wszystkie „mniej inwazyjne” możliwości zostaną wyczerpane. Odebranie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem nie ma na celu – jak to często przedstawia się w mediach – rozdzielenia rodziny, a jedynie uchronienie dziecka przed skutkami nieprawidłowości, które mają miejsce w jego domu rodzinnym.
Art. 111. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
§ 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
W przypadku odebrania władzy rodzicielskiej, osoba rodzica nie ma prawa do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, a więc nie ma prawa do wykonywania władzy rodzicielskiej.
Rodzic taki nie może podejmować decyzji o miejscu pobytu dziecka, edukacji (wyboru szkoły), sposobie jego leczenia, nie ma również dostępu do dokumentacji medycznej dziecka. Nie bierze również czynnego udziału w jego wychowaniu, kształtowaniu światopoglądu czy o decydowaniu o wyjazdach dziecka za granicę.
Odebranie praw rodzicielskich nie zwalnia z alimentów
Istotnym jest jednak fakt, że odebranie praw rodzicielskich nie zwalnia rodzica z obowiązku świadczenia alimentacyjnego na rzecz dziecka, jak również ma on prawo i jednocześnie obowiązek kontaktu z małoletnim, o ile spotkania takie nie stanowią dla dziecka zagrożenia – o czym również decyduje sąd.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie powoduje zmiany imienia czy nazwiska dziecka, jednakże do jego ewentualnej zmiany nie jest wymagana zgoda rodzica, który został pozbawiony praw.
To samo tyczy się ewentualnego przysposobienia dziecka – w takim przypadku również żadnym stopniu zgoda takiego rodzica nie jest wymagana. Rodzic taki nie musi nawet posiadać informacji, taka procedura ma miejsce.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie musi być jednak trwałe. Zgodnie z art. 111 §2 kro, w razie ustania okoliczności, które doprowadziły do takiego stanu, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.