Pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej to bez wątpienia jeden z najpoważniejszych kroków, jakie może podjąć sąd rodzinny. To rozwiązanie nie jest stosowane rutynowo, a wręcz przeciwnie, traktowane jest jako absolutna ostateczność. Dlaczego? Bo każdy rodzic ma naturalne prawo i obowiązek opiekowania się swoim dzieckiem, a ingerencja sądu w tę sferę powinna być ograniczona do sytuacji, w których dobro dziecka jest poważnie zagrożone.
Warto wiedzieć, że decyzja o pozbawieniu władzy rodzicielskiej nie jest karą dla rodzica, a przede wszystkim jest to środek ochronny wobec dziecka, który ma zapewnić mu bezpieczeństwo, stabilność i warunki do prawidłowego rozwoju.
Czym jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska to pojęcie szerokie. Obejmuje: prawo i obowiązek wychowania dziecka, podejmowanie decyzji dotyczących jego zdrowia, edukacji, miejsca pobytu, reprezentowanie dziecka w sprawach urzędowych, czy zarządzanie jego majątkiem.
Realnie oznacza to, że rodzic decyduje o szczepieniach, wyborze szkoły, wyjazdach wakacyjnych czy leczeniu. Za władzą rodzicielską kryje się przede wszystkim odpowiedzialność, czyli dbanie o codzienne potrzeby dziecka, jego rozwój emocjonalny i psychiczny.
Prawo zakłada, że władza rodzicielska powinna być sprawowana dla dobra dziecka i zgodnie z jego interesem. Jeśli rodzic z tym obowiązkiem sobie nie radzi, sąd ma możliwość ingerencji.
Stopniowanie środków ingerencji – od ograniczenia do pozbawienia
Zanim dojdzie do tak radykalnego kroku jak pozbawienie władzy, sąd zawsze analizuje, czy wystarczające nie będzie ograniczenie władzy rodzicielskiej. Ograniczenie może polegać np. na tym, że część uprawnień przejmuje kurator albo że rodzic jest wspomagany w wykonywaniu władzy rodzicielskiej przez asystenta rodziny lub jest zobowiązany przez sąd do podjęcia określonych działań np. terapii czy odbycia kursu rodzicielskiego.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje dopiero wtedy, gdy takie ograniczone środki okazują się niewystarczające.
Kiedy sąd może złożyć wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej?
Najczęściej robi to drugi rodzic, ale nie tylko on ma takie prawo. Wniosek mogą złożyć także:
- prokurator,
- kurator,
- ośrodek pomocy społecznej,
- szkoła, przedszkole lub inna instytucja, która dostrzega zagrożenie dobra dziecka.
Taka sprawa może też być wszczęta przez Sąd z urzędu – jeśli dotrą do niego informacje o zagrożeniu dobra dziecka.
Celem jest zawsze ochrona małoletniego, a nie walka między dorosłymi.
Jak przebiega postępowanie?
Postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej odbywa się przed sądem rodzinnym. Zwykle wygląda to tak:
- Złożenie wniosku – przez osobę uprawnioną.
- Wywiad kuratora w miejscu pobytu dziecka lub także dodatkowo w miejscu zamieszkania drugiego rodzica (jeśli rodzice nie mieszkają wspólnie) – za pośrednictwem kuratora Sąd sprawdza w sposób niezapowiedziany warunki w jakich żyje dziecko i weryfikuje czy nic mu nie zagraża, czy nie występują w rodzinie jakieś problemy.
- Rozpoznanie sprawy przez sąd na rozprawach – sąd bada dokumenty, może wysłuchać świadków, rodziców, a w niektórych przypadkach także same dziecko (jeśli wiek i dojrzałość na to pozwalają).
- Opinia biegłych z OZSS (Opiniodawczy Zespół Sądowych Specjalistów) – psychologowie i pedagodzy oceniają relacje rodzinne i wpływ rodzica na dziecko, nie zawsze jest konieczna ale bardzo często jest to jedyny sposób na zweryfikowanie sprzecznych informacji podawanych przez obydwoje skonfliktowanych rodziców.
- Wyrok – sąd wysłuchuje argumentów stron i podejmuje decyzję.
Cała procedura jest często trudna emocjonalnie, ale jak już wielokrotnie powtarzaliśmy, jej celem jest jedno: dobro dziecka.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Rodzic, który zostaje pozbawiony władzy rodzicielskiej:
- traci prawo do podejmowania decyzji w sprawach dziecka,
- nie może decydować o jakichkolwiek sprawach dziecka np. leczeniu, edukacji, miejscu zamieszkania czy paszporcie,
- nie uczestniczy w formalnym zarządzaniu majątkiem dziecka.
Nie oznacza to jednak całkowitego „wymazania” z życia dziecka. Obowiązek alimentacyjny nadal istnieje, a sąd może jednocześnie uregulować kontakty z dzieckiem.
Czy pozbawienie władzy rodzicielskiej jest na zawsze?
Rodzic zawsze może starać się o przywrócenie władzy rodzicielskiej, jeśli wykaże, że sytuacja się zmieniła. Na przykład:
- podjął terapię i wyszedł z uzależnienia,
- poprawił swoje warunki bytowe,
- zaczął interesować się dzieckiem i odbudowywać relacje.
Sąd ponownie ocenia, czy powrót rodzica do pełni praw będzie zgodny z interesem dziecka.
Tylko w przypadku gdyby doszło do pozbawienia władzy rodzicielskiej, a następnie adopcji dziecka nie jest możliwe przywrócenie władzy rodzicielskiej rodziców biologicznych.
Dobro dziecka jako nadrzędna zasada
Każda sprawa dotycząca pozbawienia władzy rodzicielskiej jest wyjątkowa i oceniana indywidualnie. Nadrzędną zasadą, którą kierują się sądy, jest dobro dziecka. Jeśli sąd widzi, że dziecko nie jest bezpieczne, że rozwija się w warunkach, które mu szkodzą, może i powinien sięgnąć po najdalej idące rozwiązania.
Choć dla rodziców bywa to decyzja bolesna i trudna do zaakceptowania, w centrum uwagi zawsze stoi małoletni i jego prawo do spokojnego, bezpiecznego dzieciństwa.
