Często zdarza się, iż w skład spadku wchodzą same długi, albo wartość aktów nie przewyższa pasywów. Jedną z form obrony przed przyjęciem takiego spadku jest jego odrzucenie. Zgodnie z treścią art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Termin ten ma charakter prekluzyjnego zawitego terminu prawa materialnego. Jest to o tyle istotne, że roszczenia do których odnoszą się terminy prekluzyjne, po ich upływie wygasają. Dlatego tak ważne jest, aby terminu tego dochować.
Należy się więcej zastanowić, co należy zrobić w sytuacji, gdy zadłużony spadek miałby odziedziczyć małoletni. Co oczywiste, osoba taka do osiągnięcia pełnoletności nie może sama złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku – w jego imieniu powinni uczynić to jej rodzice. Na tym tle powstały jednak spory co do tego, czy taka czynność rodziców jest czynnością zwykłego zarządu, czy też taki zwykły zarząd przekracza, a tym samym czy konieczne jest uzyskanie zgody sądu na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd. Ponadto pojawiły się wątpliwości co do tego, czy samo złożenie wniosku o zezwolenie na złożenie w imieniu małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku przerywa bieg terminu przewidzianego w art. 1015 § 1. Często bowiem mogło by dojść do sytuacji, w której pomimo złożenia takiego wniosku terminy sześciu miesięcy już by upłynął, albowiem Sąd nie zdążyłby rozpoznać sprawy.
Biorąc pod uwagę wątpliwości pojawiające się tak w orzecznictwie, jak i doktrynie, Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego zwróciła się o rozstrzygnięcie m.in. następującego zagadnienia prawnego:
- Czy złożenie przez rodziców, jako przedstawicieli ustawowych dziecka powołanego do dziedziczenia, oświadczenia w imieniu dziecka na podstawie art. 1015 § 1 KC o odrzuceniu spadku, którego pasywa wyczerpują lub przewyższają wartość aktywów, stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w rozumieniu art. 101 § 3 KRO?
- Czy – w przypadku oceny, iż w danym stanie faktycznym oświadczenie w imieniu dziecka na podstawie art. 1015 § 1 KC o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka – złożenie do sądu przez rodziców wniosku o zezwolenie na złożenie stosownego oświadczenia nie ma wpływu na bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 KC, czy też ma wpływ na bieg przedmiotowego terminu wobec dopuszczalności zastosowania analogii z przepisów normujących bieg terminu przedawnienia?
Po rozpoznaniu wniosku Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów, w sprawie o sygn. akt III CZP 102/17 podjął uchwałę o następującej treści:
- Złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
- Termin przewidziany w art. 1015 § 1 KC nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.
W ocenie Sadu Najwyższego „oświadczenie o odrzuceniu spadku, podobnie jak o przyjęciu spadku wprost należy zatem zakwalifikować do czynności z zakresu zarządu majątkiem dziecka, a ze względu na to, że w znaczący sposób mogą prowadzić do powiększenia lub zmniejszenia tego majątku, należy je uznać za przekraczające zakres zwykłego zarządu. Nie bez znaczenia jest także to, że podejmując decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku rodzice mogą działać, choć takie przypadki nie są częste, ze szkodą dla dziecka, nie można bowiem wykluczyć konfliktu interesów, gdy odrzucenie spadku przez dziecko doprowadzi do nabycia spadku przez rodziców”. Pogląd te należy uznać za całkowicie uzasadniony, albowiem pozwala on w pełni na ochronę interesów małoletniego.
Jeżeli zaś chodzi o drugie zagadnienie, to w ocenie Sądu Najwyższego należało złagodzić rygoryzm prekluzyjności terminu z art. 1015 Kodeksu cywilnego. W tym zakresie Sąd Najwyższy posiłkował się treścią art. 1017 Kodeksu cywilnego, przyjmując iż „podobieństwo tego przepisu pozwala na rozciągnięcie jego hipotezy na sytuację, w której złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego(…) w konsekwencji należy uznać, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych dziecka nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie oświadczenia w tym przedmiocie(…)jeżeli postępowanie przed sądem opiekuńczym zakończyło się wcześniej, oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może być złożone w dowolnym momencie, aż do upływu terminu. Jeżeli jednak zakończyło się później, powinno być złożone niezwłocznie”. Również i to stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za zasadne, jednakże należy się zastanowić nad tym, co tak naprawdę oznacza słowo „niezwłocznie”. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ocena „niezwłoczności” złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawiciela małoletniego po udzieleniu zezwolenia przez sąd opiekuńczy należy do sądu spadku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyjaśniano to pojęcie, przyjmując, że nie oznacza ono obowiązku natychmiastowego działania, chodzi bowiem o termin obiektywnie realny, oceniany z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego. Dlatego bez wątpienia w każdej sprawie Sąd winien dokładnie ocenić, czy oświadczenie zostało złożone w odpowiednim terminie.
Uchwała Sądu Najwyższego bez wątpienia przyczyni się do „uporządkowania” materii prawnej w tym zakresie, jak również do należytej ochrony interesów małoletnich w sprawach o odrzucenie spadku.
Tel. 505-837-881