Kiedy można domagać się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym?

 Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z art. 43 § 1 Kodeksu rodzinnego i  opiekuńczego – Małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Ustawodawca w wymienionym wyżej kodeksie przewidział natomiast, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania majątku.

Tak więc z  art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że ustanowienie nierównych udziałów zostało uzależnione od zaistnienia dwóch przesłanek, tj.:

1) istnienia ważnych powodów;

2) nierównego stopnia przyczynienia się do powstania majątku wspólnego.

Jakie znaczenie ma ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków?

Ustalenie nierównych udziałów w tym majątku ma  istotne znaczenie dla wzajemnych rozliczeń stron, gdyż determinują one wysokość spłat i dopłat związanych ze zniesieniem współwłasności poszczególnych składników majątku wspólnego. W konsekwencji, przez ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, dochodzi do wzbogacenia jednego z małżonków kosztem drugiego.

Pojęcie ważnych powodów

Odnosząc się do pojęcia „ważnych powodów” należy zauważyć, że w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie zawarto definicji legalnej pojęcia „ważne powody”. W orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz piśmiennictwie wskazuje się jednak, że pojęcie „ważne powody” należy oceniać przez pryzmat norm moralnych, które prowadzą do sytuacji, że w danym stanie faktycznym uznanie, że małżonkowie mają równy udział w majątku wspólnym byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Do ważnych powodów zalicza się więc w szczególności rażące lub uporczywe naruszanie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny oraz długotrwałą separacja zawinioną przez danego małżonka. Ważne powody co do zasady muszą być więc zawinione przez małżonka.

 Z pewnością do ważnych powodów zaliczyć można: trwonienie majątku przez jednego z małżonków, na przykład z powodu uzależnienia od alkoholu, hazardu, zakupów. Co więcej, ważnymi powodami mogą być:  rozrzutność oraz prowadzenie podwójnego życia.

Stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego

Jak zostało to już powyżej wskazane istotną przesłanką ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego.

Sąd w wyroku (w sytuacji ustalania nierównych udziałów w toku procesu) lub w postanowieniu (w przypadku rozstrzygania o ustaleniu nierównych udziałów w majątku wspólnym w toku postępowania o podział majątku wspólnego) ustala nierówne udziały w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że przyczynianie się małżonków do powstania majątku wspólnego stanowią nie tylko ich działania prowadzące bezpośrednio do powiększania majątku, bowiem kształtuje je także całokształt starań o założoną przez zawarcie małżeństwa rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb.  Przy ocenie, w jakim stopniu i który z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Ocena dokonana przez sąd nie może ograniczać się wyłącznie do ekonomicznych obliczeń i szacunków, ale ma też znaczenie działanie polegające podejmowaniu osobistych starań o właściwe funkcjonowanie rodziny.

Należy mieć na uwadze, że w sytuacji, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego na przykład z uwagi na chorobę, a zatem mamy do czynienia z obiektywną przeszkodą, nie można stwierdzić, że jest to powód do ustalenia nierównych udziałów.

Podsumowując należy stwierdzić, że  małżonek, który wnosi o ustalenie nierównych udziałów w majątku będzie musiał wykazać istnienie ważnych powodów oraz to, że przyczynił się w wyższym stopniu niż drugi małżonek do powstania majątku wspólnego. Określenie nierównych udziałów w majątku wspólnym ma charakter wyjątkowy oraz bezwzględnie wymaga orzeczenia sądu. Orzeczenie takie ma charakter konstytutywny, a żądanie ustalenia nierównych udziałów odnosi się do całości majątku wspólnego.

Apl. adw. Michał Małysiak