Zastrzeżenie kary w umowie jest dla wierzyciela atrakcyjne przede wszystkim ze względów dowodowych. Dochodząc odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy na zasadach ogólnych, to na wierzycielu ciąży obowiązek udowodnienia poniesionej szkody oraz jej wysokości. Korzystniej w tym względzie kształtuje się sytuacja wierzyciela w procesie o zapłatę zastrzeżonej w umowie kary za niewłaściwe wykonanie zobowiązania.
Artykuł 484 Kodeksu Cywilnego stanowi, iż kara umowna należy się w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Oznacza to tyle, iż w procesie o zapłatę kary wierzyciel musi udowodnić jedynie fakt niewłaściwego wykonania zobowiązania, z którym umowa łączy obowiązek zapłaty kary. Nie musi on natomiast dowodzić powstania szkody, gdyż szkoda nie jest przesłanką roszczenia o karę umowną. Zgodnie z uchwałą sędziów Sądu Najwyższego posiadającą moc zasady prawnej (sygn. akt: III CZP 61/03), wierzycielowi należy się kara umowna, nawet w razie wykazania, że nie poniósł on w ogóle szkody. Wysokość szkody może mieć znaczenie jedynie w kontekście miarkowania kwoty kary. Odmiennie kształtuje się ciężar dowodzenia w przypadku dochodzenia odszkodowania za niewłaściwe wykonanie umowy na zasadach ogólnych Kodeksu Cywilnego. W takiej sytuacji wierzyciel musi udowodnić także szkodę oraz jej wysokość.
Powstaje jednak pytanie, co w sytuacji, gdy szkoda poniesiona przez wierzyciela, przewyższa wysokość zastrzeżonej w umowie kary. Zasadniczo zgodnie z przepisem art. 484 § 1 Kodeksu cywilnego żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne. Jest to jednak przepis dyspozytywny, co oznacza, że odmiennie można postanowić w umowie. Poniżej przedstawiamy trzy warianty zastrzeżenia kary umownej w ten sposób, aby móc domagać się pełnej wysokości poniesionej szkody.
Kara umowna zaliczalna. Przy tego rodzaju zastrzeżeniu wierzyciel będzie uprawniony do dochodzenia obok określonej w umowie kary, także uzupełniającego odszkodowania do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody. W takiej sytuacji wierzyciel żądając odszkodowania przenoszącego wysokość kary, będzie musiał udowodnić istnienie szkody, jej wysokość oraz związek przyczynowy pomiędzy niewłaściwym wykonaniem przez dłużnika zobowiązaniem a powstałą szkodą.
Kara umowna alternatywna. W przypadku zastrzeżenia takiego rodzaju kary, wierzyciel będzie uprawniony do dokonania wyboru pomiędzy dochodzeniem zastrzeżonej kary a odszkodowaniem na zasadach ogólnych. Wystąpienie przez wierzyciela z powództwem o zasądzenie odszkodowania na zasadach ogólnych, wyłącza w tej sytuacji żądanie zasądzenia kary umownej. Wierzyciel nie będzie mógł także żądać uzupełniającej dopłaty do zasądzonego przez sąd odszkodowania na zasadach ogólnych, jeżeli wysokość zastrzeżonej w umowie kary jest od niego wyższa.
Kara umowna kumulatywna. Zastrzeżenie kumulatywnej kary daje wierzycielowi możliwość dochodzenia łącznie kary umownej oraz odszkodowania na zasadach ogólnych. W obrocie prawnym dopuszcza się formułowanie tego rodzaju kary, jednak jest to kwestia sporna.
Aplikant adwokacki przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Katowicach.
telefon: +48 530 006 095
e-mail: p.duda@pirozek.pl