Grzywna w prawie karnym: jak jest orzekana i jakie są konsekwencje jej niezapłacenia?

Czym jest grzywna i kiedy jest stosowana?

Prawo karne kojarzymy głównie z więzieniem lub ograniczeniem wolności. Jest to zasługa filmów, seriali i szeroko rozumianej popkultury. Jednak nie w każdym przypadku kara pozbawienia lub ograniczenia jest jedynym rozwiązaniem. W przypadku popełnienia mniej poważnych przestępstw istnieje możliwość skazania na karę grzywny.

Co to jest grzywna i jak jest orzekana grzywna? Grzywna w prawie karnym to kara orzekana przez sąd za popełnienie określonych przestępstw lub wykroczeń. Polega na obowiązku zapłaty określonej sumy na Rzecz Skarbu Państwa. Zdecydowanie jej zaletą jest brak dodatkowej demoralizacji skazanego w zakładzie karnym oraz możliwość pozostawienia sprawcy w swoim środowisku.

Kiedy stosowana jest grzywna karna?

1. Jako kara samodzielna – jest stosowana w przypadku mniej poważnych przewinień, takich jak drobne przestępstwa skarbowe, zniesławienie, znieważenie. Stosowana najczęściej w sytuacji, gdy sąd uzna, że nie zachodzi konieczność stosowania kary ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

2. Obok kary pozbawienia wolności – sąd może orzec grzywnę jako dodatkową sankcję w przypadku przestępstw o poważniejszym charakterze, np. przestępstwa gospodarcze, korupcyjne lub skarbowe, gdzie dodatkowo potrzebne jest wymierzenie sprawcy dolegliwości finansowej oprócz kary pozbawienia wolności.

Rodzaje grzywien w polskim prawie karnym

W polskim prawie karnym wyróżniamy następujące rodzaje grzywien:

Pierwszą z nich jest grzywna za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, która orzekana jest przez sąd w wyroku karnym. Tego rodzaju grzywna najczęściej stosowana jest w przypadku czynów zabronionych o charakterze przestępczym, na przykład kradzieże, niektóre przestępstwa gospodarcze czy przestępstwa karno-skarbowe.

Drugi rodzaj to grzywna za wykroczenie, która z kolei uregulowana jest w Kodeksie wykroczeń. Najczęściej orzekana jest przez organ mandatowy, taki jak policja czy straż miejska, właśnie w formie mandatu lub przez sąd w wyroku w postępowaniach w sprawach o wykroczenia.

Jak sąd orzeka wysokość grzywny?

Sąd wymierzając karę grzywny ustala liczbę stawek dziennych i wymiar stawki.

Liczba stawek dziennych jest ustalana w oparciu o kryteria, takie jak stopień winy sprawcy, społeczna szkodliwość czynu, celami kary, w tym potrzebą prewencji indywidualnej i ogólnej. Przykładowo, Kodeks karny określa, że liczba stawek dziennych może wynosić od 10 do 540 (art. 33 § 1 KK). Im poważniejszy czyn oraz większa wina, tym większa liczba stawek.

Natomiast wartość jednej stawki Sąd ustala, biorąc pod uwagę: dochody sprawcy (aktualne oraz potencjalne), sytuację osobistą, rodzinną majątkową oraz zarobkową. Stawka powinna być na tyle wysoka, by odczuł dolegliwość finansową, lecz jednocześnie na tyle dostosowana do możliwości finansowych sprawcy, aby była realna do zapłaty. Wysokość pojedynczej stawki dziennej – zgodnie z regulacją zawartą w Kodeksie karnym – może wynosić od 10 zł do 2000 zł (art. § 3 KK).

Wysokość grzywny w prawie karnym – przykładowy sposób ustalania

Sąd wymierza sprawcy karę 200 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki dziennej na poziomie 40 zł, uwzględniając zarobki sprawcy, jego sytuację majątkową i osobistą.

Ostateczna kwota grzywny wynosi: 200 stawek × 40 zł = 8.000 zł.

Termin płatności i możliwości rozłożenia grzywny na raty

W polskim prawie kwestie dotyczące terminu płatności grzywny oraz możliwości rozłożenia jej na raty reguluje Kodeks karny wykonawczy.

Grzywna w Polsce – termin płatności

Grzywnę orzeczoną w wyroku karnym należy uiścić w terminie wskazanym przez sąd. Zgodnie z art. 44 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, grzywnę należy zapłacić jednorazowo w ciągu 30 dni od wezwania do zapłaty przez sąd. Wezwanie do zapłaty wysyła sąd po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Rozłożenie grzywny na raty (art. 49 § 1 KKW):

Może być dokonane na wniosek skazanego, który wykaże trudną sytuację majątkową, zarobkową lub rodzinną. Sąd może rozłożyć grzywnę na raty na czas nieprzekraczający 1 roku, licząc dnia wydania pierwszego postanowienia w tym zakresie,

Grzywnę można rozłożyć na raty maksymalnie na okres do 3 lat (w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie, a zwłaszcza wówczas, gdy wysokość grzywny jest znaczna).

Skutki niezapłacenia grzywny – co grozi dłużnikowi?

Co grozi za niezapłacenie grzywny? Niezapłacenie grzywny orzeczonej przez sąd pociąga za sobą szereg konsekwencji prawnych, które są uregulowane w Kodeksie karnym wykonawczym.

Po pierwsze – przymusowa egzekucja grzywny, czyli egzekucja komornicza. Jeśli skazany dobrowolnie nie zapłaci grzywny, sąd kieruje sprawę do komornika, który podejmuje działania zmierzające do ściągnięcia należności.

• Egzekucja obejmuje:
  
  • zajęcie rachunków bankowych,
    
  • zajęcie wynagrodzenia za pracę,
    
  • zajęcie ruchomości i nieruchomości należących do dłużnika.

Istnieje również opcja zamiany grzywny na karę zastępczą. Jeżeli egzekucja okaże się bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na:

a) Zastępczą karę pozbawienia wolności

• Grzywna zamieniana jest na zastępczą karę pozbawienia wolności, gdzie:
  
  • jedna stawka dzienna grzywny = jeden dzień pozbawienia wolności,
    
  • grzywna kwotowa (w wykroczeniach): jeden dzień pozbawienia wolności odpowiada kwocie od 20 do 150 zł.
    
    
• Kara zastępcza pozbawienia wolności nie może przekroczyć określonych limitów:
  
  • 12 miesięcy w przypadku przestępstwa,
    
  • 30 dni w przypadku wykroczenia.
    

b) Karę ograniczenia wolności, na przykład prace społeczne lub potrącanie określonej części wynagrodzenia

• Alternatywą dla pozbawienia wolności jest kara ograniczenia wolności (prace społeczne lub potrącenie z wynagrodzenia).
  
  
• Wymaga zgody skazanego (art. 46 § 1 KKW).

Zwolnienie od wykonania grzywny – kiedy jest możliwe?

Podstawowe przesłanki zwolnienia (umorzenia) od grzywny

Zgodnie z art. 51 KKW, sąd może zwolnić skazanego od zapłaty grzywny, gdy:

• egzekucja okazała się bezskuteczna (komornik nie może wyegzekwować należności, np. brak majątku),
  
• skazany wykaże, że jest trwale niezdolny do uiszczenia grzywny (brak możliwości finansowych, niskie dochody, trwała choroba, niezdolność do pracy zarobkowej),
  
• dalsza próba egzekucji lub zastąpienie grzywny inną karą byłoby bezcelowe lub nadmiernie surowe.
  
  

W praktyce chodzi o sytuacje, gdy skazany nie może już poprawić swojej sytuacji finansowej i brak jest jakiejkolwiek realnej możliwości zapłaty, a także wykonania innej kary w zastępstwie.

Wniosek o zwolnienie od grzywny

Zwolnienie następuje zwykle na wniosek skazanego, który powinien:

• zostać skierowany do sądu, który wydał wyrok w I instancji,
  
• zawierać szczegółowe uzasadnienie oraz dowody potwierdzające trudną sytuację skazanego (zaświadczenia lekarskie, zaświadczenia z pomocy społecznej, dokumenty potwierdzające brak majątku, zaświadczenia komornicze o bezskuteczności egzekucji).
  
  

Sąd może również orzec o zwolnieniu z urzędu, gdy stwierdzi przesłanki umorzenia bez wniosku skazanego (w praktyce zdarza się rzadko).

Częściowe zwolnienie od grzywny

• Sąd może częściowo zwolnić skazanego od zapłaty grzywny, jeżeli stwierdzi, że możliwe jest pokrycie tylko części należności.
  
• Wtedy pozostała część grzywny jest nadal egzekwowana.

Ważność uregulowania grzywny dla przyszłości prawnej

Uregulowanie grzywny ma kluczowe znaczenie dla przyszłości prawnej skazanego, natomiast nieuregulowanie jej wiąże się z szeregiem negatywnych konsekwencji, które mogą mieć długotrwały wpływ na jego sytuację prawną.

Zapłata grzywny oznacza, że kara została wykonana i dzięki powyższemu po okresie 1 roku od jej wykonania dochodzi do zatarcia skazania (art. 107 § 4 KK).  Powyższe umożliwia uzyskanie z Krajowego Rejestru Karnego zaświadczenia o niekaralności po upływie tego okresu – jeżeli oczywiście brak jest innych skazań i wykonane zostały wszystkie kary, środki karne i obowiązki nałożone przez Sąd w wyroku skazującym na grzywnę.

Uregulowanie grzywny pozwala więc skazanemu na szybsze zakończenie wszystkich konsekwencji prawnych związanych z popełnionym czynem.

Przedawnienie grzywny: Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego wykonawczego oraz Kodeksu karnego, grzywna jako kara ulega przedawnieniu – czyli po upływie określonego czasu przestaje być możliwe jej wykonanie.

Terminy przedawnienia grzywny:

a) W przypadku przestępstw (Kodeks karny):

• Grzywna ulega przedawnieniu, jeżeli nie została wykonana w ciągu 10 lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego (art. 103 § 1 pkt 3 KK).

b) W przypadku wykroczeń (Kodeks wykroczeń):

• Grzywna orzeczona za wykroczenie przedawnia się po upływie 3 lat od daty uprawomocnienia się wyroku (art. 45 § 3 KW).

c) W przypadku przestępstw i wykroczeń skarbowych (Kodeks karny skarbowy):

• Przestępstwa skarbowe: Grzywna ulega przedawnieniu, jeżeli nie została wykonana w ciągu 10 lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego (art. 103 § 1 pkt 3 KK w zw. z art. 20 § 2 KKS ).
  
  
• Wykroczenia skarbowe: przedawnienie grzywny po 3 latach od uprawomocnienia się wyroku (art. 51 § 3 KKS).
  
  

Skutki przedawnienia grzywny:

• Po przedawnieniu grzywna nie może być egzekwowana.
  
• Nie można jej zamienić na karę zastępczą po przedawnieniu.
  
• Przedawnienie nie oznacza automatycznie zatarcia skazania, jednak kończy możliwość dochodzenia kwoty grzywny. Po upływie określonego czasu od przedawnienia wykonania grzywny następuje zatarcie tego skazania.
  
  

Pomoc prawna adwokata w przypadku niezapłacenia grzywny

W przypadku niezapłacenia grzywny warto nie rezygnować z pomocy doświadczonego adwokata. Profesjonalna obsługa prawna pozwala uniknąć poważnych konsekwencji, takich jak egzekucja komornicza lub zamiana grzywny na karę pozbawienia wolności. Adwokat od prawa karnego dokładnie analizuje sytuację finansową klienta, sporządza odpowiednie wnioski o rozłożenie płatności na raty, odroczenie terminu lub nawet umorzenie grzywny. Zapewnia również skuteczną reprezentację przed sądem, negocjuje z komornikiem i podejmuje działania zmierzające do uniknięcia kary zastępczej. Dzięki wsparciu specjalisty skazany może skutecznie ograniczyć negatywne skutki prawne i finansowe wynikające z braku terminowego uregulowania grzywny.