W postępowaniu karnym sąd powinien zawsze kierować się zasadą prawdy materialnej. Oznacza to, że w każdej sprawie należy dążyć do jak najpełniejszego odwzorowania okoliczności, a następnie rozstrzygnięcie oprzeć na prawdziwych ustaleniach faktycznych. Nie byłoby to możliwe bez stosowania dowodów. Ale jakie dowody w prawie karnym są dopuszczalne, a jakie nie?

Fakty powszechnie znane

Istnieją takie fakty, których nie trzeba udowadniać. Są to fakty znane każdemu, przeciętnemu człowiekowi lub szerszemu kręgowi osób. Na przykład można tu wskazać okoliczności historyczne, jeśli nie istnieje spór doktryny na temat przebiegu jakiegoś zdarzenia. Istnieje również tzw. notoryjność sądowa, a więc jeśli na jakimś etapie Sąd powziął informację na temat bezspornego faktu, strona nie musi tego faktu udowadniać. Według Sądu Najwyższego (postanowienie z 29 marca 2018 r., V KK 353/17) o notoriach sądowych można mówić wyłącznie w przypadku takich faktów, które sąd stwierdza z urzędu.

Dowody pozyskane z naruszeniem prawa karnego

Wyobraźmy sobie sytuację, w której pan Jacek zabiera dokumenty z pracy, niezawierające informacji poufnych. Czy tylko dlatego wniosek dowodowy zostanie oddalony przez sąd? Otóż nie. Sąd nie może uznać dowodu za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został on uzyskany z naruszeniem przepisów prawa karnego, czy nawet w wyniku popełnienia czynu zabronionego, z małym wyjątkiem: jeśli dowód został uzyskany w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia kogoś wolności a także w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych. Postanowienie o odmowie wykorzystania dowodu jest niezaskarżalne. Należy również wskazać, że nawet w sytuacji, gdyby sąd dopuścił dowód na podstawie art. 168a kodeksu postępowania karnego, to taki dowód automatycznie nie staje się wiarygodny.

Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego

W art. 170 k.p.k. określono przesłanki oddalenia wniosku dowodowego: przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne, okoliczność, którą dowód ma udowadniać nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy lub została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia okoliczności, dowodu nie da się przeprowadzić, wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania oraz wniosek dowodowy został złożony po terminie wskazanym przez organ procesowy. Poniżej omówimy każdą z przesłanek.

Przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne

Niedopuszczalność dowodu obejmuje przede wszystkim całkowite zakazy dowodowe o charakterze zupełnym. Można tu wskazać m.in. dowód, w którym powołujemy się na zasadność lub bezzasadność prawomocnego wyroku skazującego, czy dowód z narady lub głosowania, które są tajne na podstawie art. 108 §1 k.p.k.

Okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia lub jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy

Pierwszy problem pojawia się z okolicznościami niemającymi znaczenia dla rozstrzygnięcia. Co to właściwie oznacza? W istocie sąd dokonuje oceny przydatności dowodu… przed dokonaniem oceny samego dowodu. Sąd Najwyższy w wyroku z 18 kwietnia 2007 r. (sygn.. akt III KK 298/06) stwierdził, że „nie każdy dowód stwierdzający okoliczność mającą znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy mieści się w kategorii dowodów co do jej istoty, ale z całą pewnością każdy dowód co do istoty sprawy nosi atrybut dowodu mającego znaczenie dla jej rozstrzygnięcia”. A więc każdy dowód co do istoty sprawy jest istotny dla rozstrzygnięcia. Warto wskazać, że sąd odrzucając dowód na podstawie jego nieprzydatności dla rozstrzygnięcia musi taką decyzję w postanowieniu uzasadnić. Drugi przypadek dotyczy udowodnienia okoliczności zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy. Wyobraźmy sobie, że pan Jan został skazany za jazdę pod wpływem alkoholu, a następnie pan Piotr w innym postępowaniu powołuje się na to wydarzenie, wnioskując o przeprowadzenie dowodu z akt służbowych policjantów, którzy zatrzymali pana Jana. Mamy do czynienia z odrzuceniem takiego wniosku, gdyż okoliczność ta została udowodniona w wyroku skazującym.

Dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia okoliczności

Przede wszystkim wskazuje się tutaj, że sąd wydając postanowienie stwierdza, że nie można danej okoliczności wykazać za pomocą danego źródła dowodowego. Wyobraźmy sobie, że pokrzywdzony występuje z wnioskiem o dokonanie oględzin miejsca zdarzenia po upływie pół roku od momentu jego wystąpienia – już na pierwszy rzut oka widać, że odtworzenie przebiegu zdarzeń byłoby niemal niemożliwe w wyniku upływu tak długiego czasu. Warto tu także wskazać taki dowód, którego wartość poznawcza jest znikoma lub została utracona, np. sytuacja, w której wnioskujemy o dowód z ekspertyzy wariograficznej po upływie dwóch lat od daty wszczęcia postępowania.

Dowodu nie da się przeprowadzić

Dotyczy zarówno sytuacji, w której dowodu nie da się w ogóle przeprowadzić, np. przesłuchać w charakterze świadka osoby, która zmarła, ale także takiej sytuacji, w której przeprowadzenie dowodu jest wprawdzie możliwe, ale mocno utrudnione. Dla przykładu można wskazać tu wezwanie w charakterze świadka w celu złożenia zeznań na rozprawie osoby, która jest schorowana i mieszka za granicą, a jej ewentualna podróż byłaby utrudniona.

Wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o taki wniosek dowodowy, który został złożony stosunkowo późno lub na zaawansowanym etapie postępowania. Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 2009 roku (sygn. akt V KK 1/09) stwierdził, że sąd musi przede wszystkim wykazać, że jedynym i oczywistym celem wnioskującego jest przedłużenie postępowania jurysdykcyjnego. Inaczej jest natomiast w sytuacji, jeśli sąd stwierdzi, że wprawdzie możliwym było złożenie wniosku dowodowego na wcześniejszym etapie postępowania, natomiast strona nie robiła tego, gdyż jej celem było wydłużenie postępowania, jak zresztą orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 11 maja 2017 r. (sygn. akt: II KK 122/17). Warto jednak pamiętać, że strona nie musi zgłaszać wniosku dowodowego od razu po uzyskaniu informacji na temat danych okoliczności.

Wniosek dowodowy został złożony po terminie wskazanym przez organ procesowy

Po pierwsze organ procesowy musi zakreślić stronie termin na złożenie wniosków, a po drugie strona musi być o takim terminie zawiadomiona. Do 2019 roku zasada ta obowiązywała wyłącznie w trybie odwoławczym. Przepis ten jest jednak nieco przestarzały. Rozwój wielu technik, cyfryzacja, jak i wiele innych czynników sprawiły, że pewne dowody ujawniają się dopiero po jakimś czasie, a strona rzeczywiście jest pozbawiona możliwości ich przedstawienia w danym terminie, gdyż po prostu o nich nie wie i nie może wiedzieć.

Konfrontacja

Osoby przesłuchiwane mogą być ze sobą konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności w ich zeznaniach. Natomiast w sytuacji, jeśli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby najbliższej sąd lub prokurator może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności, dzięki którym możliwym byłoby ujawnienie danych świadka. Wyobraźmy sobie, że pan Jan został wezwany w charakterze świadka, po czym na jego adres przyszło kilka listów z pogróżkami dla jego rodziny. Wówczas możliwość konfrontacji jest wyłączona. Szerzej o kwestii wyłączenia możliwości konfrontacji mówi art. 184 k.p.k.

Pogotowie karne

Kancelaria zapewnia pomoc prawną osobom zatrzymanym w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa. W przypadku zatrzymania przez organy ścigania niezwłocznie pojawiamy się na miejscu zdarzenia, również poza zwykłymi godzinami pracy naszej Kancelarii. Warto pamiętać, że brak pomocy profesjonalnego obrońcy już podczas pierwszego przesłuchania zazwyczaj negatywnie wpływa na dalszy przebieg postępowania.

W nagłych wypadkach prosimy o kontakt pod numerem telefonu: +48 730 556 100

Obrońcę może ustanowić dla zatrzymanego także INNA OSOBA, w sytuacji gdy zatrzymany został pozbawiony wolności.