„Pani Emilia i Pan Antoni byli zgodnym małżeństwem z pięćdziesięcioletnim stażem. Z racji wykonywanego zawodu zarabiali znacznie więcej od średniej krajowej. Również po zakończeniu kariery zawodowej ich emerytury były znacznie wyższe od przeciętnych. Z tego też względu udało im się odłożyć znaczne sumy pieniędzy, a i tak dużo inwestowali we własny dom, w którym zawsze znajdowały się sprzęty „z górnej półki”. Małżonkowie posiadali dwójkę dzieci i z tego też względu planowali uregulować sprawy spadkowe jeszcze za swojego życia. Aby uniknąć konfliktów o podział majątku chcieli w testamentach wzajemnie powołać siebie do dziedziczenia, a dopiero kiedy drugie z nich umrze, całość majątku przejęłyby ich dzieci”.
Tytułem przypomnienia warto wspomnieć, że w przypadku braku testamentu w pierwszej kolejności do spadku powołani są małżonek i dzieci zmarłego, którzy dziedziczą w częściach równych, przy czym udział przysługując małżonkowi nie może być niższy niż ¼ (pamiętajmy także, że małżonkowi z racji wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej przysługuje połowa majątku małżeńskiego, dlatego w skład masy spadkowej wchodzi tylko druga połowa).
”Plany małżonków niestety nie mogły zostać zrealizowane, ponieważ Pan Antoni zginął w wypadku samochodowym. Tym samym doszło do dziedziczenia ustawowego, które opisano wyżej. Po prawomocnym stwierdzeniu nabycia spadku przez sąd dzieci Pani Emilii zaczęły się niezwłocznie domagać wypłaty należnego im udziału w spadku. Pani Emilia nie ochłonęła jeszcze po śmierci męża i czuła się zagubiona, dlatego postanowiła się udać się do poleconego jej przez znajomych adwokata. Na miejscu mecenas udzielił Pani Emilii profesjonalnej i rzetelnej porady prawnej, a także nakreślił szczegółowy plan dalszego działania.
Co do zasady dzieci Pani Emilii miały rację co do swoich roszczeń, jednakże jak to zwykle bywa, diabeł tkwi w szczegółach. W kodeksie cywilnym istnieje bowiem przepis który stanowi, że małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam, a do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. Co ważne, uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy. Co w praktyce umożliwia ten przepis?
Funkcją przepisu jest ochrona pozostałej przy życiu osoby, która w związku ze śmiercią swego małżonka, oprócz cierpień z tym faktem związanych, utracić może te elementy urządzenia domowego, z których korzystała, a które może utracić lub będzie musiała odkupić, ponieważ staną się one współwłasnością wszystkich spadkobierców. Celem roszczenia jest również zapewnienie małżonkowi sytuacji prawnej zbliżonej do tej, w jakiej znajdował się za życia spadkodawcy (Kodeks Cywilny Komentarz, red. Załucki, 2020 Legalis).
W zakres pojęcia przedmiotów urządzenia domowego wchodzą rzeczy ruchome związane z funkcjonowaniem rodziny, służące do prowadzenia gospodarstwa domowego, zaspokajania potrzeb domowników, w tym duchowych (np. obrazy świętych), wyposażenie mieszkania (meble, sprzęty AGD i RTV, ozdoby), z wyłączeniem praw (ale nieprzysługującej spadkodawcy wierzytelności o przeniesienie własności rzeczy, która już za życia spadkodawcy służyła małżonkom do wspólnego użytku, np. odnośnie do mebli kupionych na raty), nieruchomości lub udziałów w ich własności, a także przynależności, samochodów i innych pojazdów mechanicznych, przedmiotów związanych z działalnością zawodową lub hobbistyczną spadkodawcy (literatura fachowa, składniki warsztatu) lub środków produkcji, przedmiotów o dużej wartości stanowiących lokatę kapitału (np. biżuterii lub dzieł sztuki), jednakże z uwzględnieniem stopy życiowej, środowiska małżonków i charakteru ich pracy (Kodeks Cywilny Komentarz, red. Załucki, 2020 Legalis).
Warto zatem pamiętać, że roszczenie takie małżonkowi przysługuje, przy czym każdorazowo będzie one musiało zostać szczegółowo zbadane, zwłaszcza biorąc pod uwagę zakres przedmiotów urządzenia domowego, ich wartość, a zwłaszcza to, czy małżonkowie rzeczywiście pozostawali we wspólnym pożyciu.