Zachowek stanowi pojęcie prawne, pod którym kryje się uprawnienie określonej grupy osób do żądania zapłaty wartości odpowiedniego udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Zgodnie z art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Poszukując więc podstaw obrony przed roszczeniem o zapłatę zachowku w pierwszej kolejności ustalić należy czy z takim roszczeniem występuje uprawniona osoba. Może się zdarzyć, że z roszczeniem o zapłatę zachowku występuje osoba, która nie jest uprawniona do wystąpienia z tego rodzaju roszczeniem.
W dalszej kolejności należy zweryfikować termin, w którym osoba uprawniona domaga się od nas zapłaty zachowku. Kwestia ta pozostaje o tyle istotna, ze względu na fakt tego, iż roszczenie o zachowek podlega przedawnieniu. Zgodnie z właściwymi przepisami kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat licząc od dnia ogłoszenia testamentu lub od dnia otwarcia spadku.
Następnie szczególnej analizie poddać należy treść testamentu jeżeli to w jego oparciu nastąpiło dziedziczenie. Może się bowiem zdarzyć, że spadkodawca skorzystał z prawa do wydziedziczenia. Podkreślenia w tym momencie wymaga, że z wydziedziczeniem nie należy łączyć pojęcia testamentu negatywnego, na podstawie którego wyłączono od dziedziczenia spadkodawcę ustawowego. Wyłączenie od dziedziczenia testamentem negatywnym nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku, tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 kwietnia 1975 r., sygn. akt III CZP 14/75.
W zależności także od konkretnej sytuacji życiowej może się zdarzyć, że roszczenie o zapłatę zachowku okaże się w całości lub części niezasadne jeżeli spadkobierca postępował wobec spadkodawcy szczególnie nagannie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2018 r., sygn. akt IV CNP 10/17 stwierdził, że niezależnie od możliwości pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku w sytuacjach określonych w art. 928 i art. 1008 KC, nie jest wyłączone obniżenie albo pozbawienie prawa do zachowku na podstawie art. 5 KC z powodu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego zachowania uprawnionego w stosunku do spadkodawcy.
W końcu weryfikacji powinna podlegać kwestia tego czy osoba zgłaszająca swoje roszczenie o zapłatę zachowku nie złożyła wcześniej oświadczenia o zrzeczeniu się dziedziczenia, taka osoba traktowana jest bowiem tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Warto przy tym odwołać się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2019 r., sygn. akt II CZP 23/19, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim, jeśli w razie dziedziczenia testamentowego zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.
Wystąpienie wyżej opisanych okoliczności może doprowadzić do uznania przez orzekający w sprawie Sąd, iż powództwo jest niezasadne, co w konsekwencji może doprowadzić do oddalenia pozwu w całości lub części. Należy przy tym jednak stwierdzić, że każda sprawa jest inna i każdorazowo wymaga poczynienia szczegółowej analizy prawnej w celu przyjęcia odpowiedniej taktyki procesowej. Kancelaria Pirożek&Pirożek oraz specjaliści działu prawa spadkowego kompleksowo udzielają pomocy prawnej w zakresie spraw spadkowych, w tym również w sprawach, których przedmiotem jest roszczenie z zachowku.
