Czy można uniknąć zapłaty zachowku?

Zachowek jest instytucją, która zawsze wzbudza wiele kontrowersji i często sprzecznych emocji. Przypomnijmy, że zachowek ma na celu ochronę najbliższych osób spadkodawcy przed dowolnym ustaleniem w testamencie, kto zostanie spadkobiercą i rozporządzania jeszcze za życia swoim majątkiem w drodze darowizn. Ustawodawca wyszedł z założenia, że każdy człowiek w razie śmierci ma moralny obowiązek pozostawienia choćby części majątku swym najbliższym, a może się przecież zdarzyć, że spadkodawca sporządzając testament pominie takie osoby (celowo lub zupełnie przez przypadek).

Wiele osób dowiaduje się jednak czym jest instytucja zachowku dopiero w momencie gdy zmuszeni są do jego zapłaty. Zachowek to często ogromne kwoty, dlatego już zawczasu można zabezpieczyć się przed koniecznością jego płacenia…a co za tym idzie, oszczędzić sobie stresu. Poniżej pokazujemy niektóre z możliwości, które rozwijać będziemy w kolejnych wpisach.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Zawarcie jeszcze za życia spadkodawcy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia z przyszłym spadkobiercą powoduje, że traci on również uprawnienia do żądania zachowku. Skutki umowy zrzeczenia dotyczą jednak nie tylko osoby podpisującej tę umowę, ale również (o ile umowa nie stanowi inaczej) jego zstępnych, czyli jej dzieci i wnuków. Rozwiązanie takie jest możliwe oczywiście w przypadku, gdy relacje w rodzinie są na tyle dobre, że możliwe jest zawarcie takiej umowy.

Wydziedziczenie

Drugi sposób pozwalający na uniknięcie konieczności zapłaty zachowku to wydziedziczenie. Wydziedziczyć uprawnionego do zachowku może tylko spadkodawca w treści sporządzonego przez siebie testamentu. Wydziedziczenie musi jednak spełniać określone warunki, a ponadto przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie.

Rozwiązanie to nie jest jednak pozbawione wad – wydziedziczenie spadkobiercy w pewnych warunkach spowoduje, że uprawnienie do zachowku przejdzie na jego dzieci.

Niegodność dziedziczenia

Nie każda osoba może być spadkobiercą, nawet jeśli wskazuje na to zarówno testament, jak i ustawa. Niektóre osoby z racji swojego zachowania wobec spadkodawcy mogą zostać uznane za niegodne dziedziczenia. Zdarza się, że postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, że uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia, mimo że pierwotnie spadkobierca ten miał dziedziczyć. Podstawą dla uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia są przyczyny natury etycznej i założenie, że ten, kto zwrócił się przeciwko spadkodawcy nie powinien otrzymać ze spadku żadnych korzyści. Jest to jednoznaczne z utratą przez taką osobę prawa do zachowku. Niegodność dziedziczenia stwierdza sąd za pomocą wyroku.

Umowa dożywocia

Chcąc zabezpieczyć przyszłego spadkobiercę, można zawrzeć umowę dożywocia zamiast (w tym wypadku problematycznej) umowy darowizny. Zgodnie z treścią takiej umowy, właściciel nieruchomości przenosi jej własność na rzecz drugiej strony umowy, ale w zamian za zobowiązanie do sprawowania nad nim dożywotniej opieki (czyli inaczej niż przy umowie darowizny – nie za darmo). W takim wypadku nieruchomość ta nie stanie się częścią masy spadkowej, a więc nie wejdzie w skład spadku.

Upływ okresu 10 lat od dnia zawarcia umowy darowizny do daty śmierci spadkodawcy

Jeśli darowizna została dokonana na co najmniej 10 lat przed otwarciem spadku, to nie uwzględnia się jej przy ustalaniu wysokości zachowku, a także obdarowany nie ponosi odpowiedzialności za roszczenie o uzupełnienie zachowku.

Przedawnienie

Roszczenie o zachowek może ulec przedawnieniu, jeśli uprawniony do zapłaty zachowku będzie „czekał zbyt długo” i w odpowiednim terminie nie upomni się o zapłatę. Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę zachowku wynosi 5 lat.

Zasady współżycia społecznego

Zobowiązany do zapłaty zachowku (spadkobierca) musi wykazać przed sądem, że zapłata zachowku będzie w danej sytuacji niezgodna z zasadami współżycia społecznego, czyli niesprawiedliwa i niesłuszna. Działania uprawnionego do zachowku mogą nie pozwalać na przyjęcie, że jego zachowanie było niegodne dziedziczenia, ale nadal mogą wskazywać, że było pod pewnymi względami naganne. Sytuacjami takimi będzie np. nie utrzymywanie kontaktów, brak opieki, brak wsparcia w chorobie czy też brak uczestnictwa w pogrzebie. Zasady współżycia społecznego nie pozwalają na uznanie (w większości przypadków), że zobowiązany do zapłaty w 100 % uniknie zapłaty zachowku, można jednak przyjąć, że pomaga w zmniejszeniu wysokości tego świadczenia. Ze względu na to, że zachowek to często duże kwoty, nawet zmniejszenie wysokości jest korzystne dla zobowiązanego do jego zapłaty.

Zapraszamy do zapoznania się z pełną ofertą pomocy prawnej w zakresie sprawy spadkowe oraz zachowek naszej kancelarii – KLIK.

O autorze

Anna Wieczorek

Radca Prawny

O MNIE

Radca prawny. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Aplikację radcowską odbywała przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Katowicach; zawód radcy prawnego wykonuje od 2020 r. Posiada uprawnienia pozwalające na wykonywanie zawodu mediatora. Doktorant związany nieustannie z Uniwersytetem Śląskim w Katowicach. Studia prawnicze ukończyła z oceną celującą, broniąc pracy magisterskiej z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego i prawa cywilnego pod kierunkiem prof. dr hab. M. Pazdana.

W kręgu szerokich zainteresowań znajduje się m.in. prawo upadłościowe i prawo restrukturyzacyjne. Doświadczenie zawodowe zdobywała angażując się w procesy restrukturyzacyjne i upadłościowe spółek z różnych branż, których aktywa wyceniano na  dziesiątki milionów złotych. Do największych sukcesów zalicza koordynację projektu, w którym doszło do zatwierdzenia przez sąd warunków sprzedaży  składników majątkowych stanowiących znaczną część przedsiębiorstwa (tzw. przygotowana likwidacja – pre-pack), którego wartość stawiała go pod tym względem na jednym z pierwszych miejsc w 2020 roku. Specjalizuje się również w zakresie obsługi dużych podmiotów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa korporacyjnego, prawa cywilnego, handlowego oraz gospodarczego. Posiada kompetencje w zakresie regulowania skomplikowanego stanu prawnego nieruchomości, również przy uwzględnieniu wielowątkowego postępowania spadkowego. 

Posługuje się językiem angielskim.

KONTAKT


Więcej artykułów