Klienci, często w związku z przeprowadzeniem przeszukania ich mieszkania lub innych pomieszczeń, mają poczucie, że działania osób dokonujących przeszukania nie zostały właściwie udokumentowane.
Jak zatem prawidłowo osoby dokonujące przeszukania powinny udokumentować wykonywanie czynności?
Sam obowiązek spisania protokołu wynika z art. 143, który stanowi, że spisania protokołu wymaga m.in. przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy, systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych. Oznacza to, że obowiązuje forma pisemna w zakresie sporządzania protokołu, nie zaś np. nagranie wideo.
Co powinien zawierać protokół przeszukania mieszkania?
Z art. 299 kpk, wynika jakie wymagania powinien spełniać protokół z przeszukania i zatrzymania rzeczy oprócz ogólnych wymagań dotyczących każdego protokołu.
Protokół powinien zatem zawierać:
1) oznaczenie sprawy, z którą zatrzymanie rzeczy lub przeszukanie ma związek
2) podanie dokładnej godziny rozpoczęcia i zakończenia czynności,
3) dokładną listę zatrzymanych rzeczy i
4) w miarę potrzeby, ich opis, a ponadto
5) wskazanie polecenia sądu lub prokuratora
Co oznacza „polecenie sądu lub prokuratora”?
Ważne, aby pamiętać, że decyzję o zastosowaniu przeszukania może podjąć w postępowaniu sądowym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Decyzja ta wydawana jest w formie postanowienia. Przeszukania może dokonać prokurator osobiście lub też Policja albo inny uprawniony organ. Postanowienie to okazuje się osobie, u której przeszukanie ma być przeprowadzone. (Tak Komentarz do 220 KPK Boratyńska wyd. 5, 2014 r.).
Czy możliwe jest przeszukanie mieszkania/rzeczy bez postanowienia?
W sytuacjach niecierpiących zwłoki organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłocznie do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. To zatwierdzenie następuje poprzez wydanie postanowienia. Jest ono wydawane już po dokonanym przeszukaniu.
Postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia należy doręczyć osobie, u której dokonano przeszukania, w terminie 7 dni od daty czynności na żądanie tej osoby zgłoszone do protokołu.
Czy organ ma obowiązek pouczyć osobę, której dotyczy przeszukanie i w jakim zakresie i dlaczego jest to ważne?
O prawie zgłoszenia żądania wydania postanowienia zatwierdzającego czynności dokonane bez uprzednio wydanego postanowienia, należy osobę pouczyć. To pouczenie ma kluczowe znaczenie, gdyż osoba, której dotyczy przeszukanie, już do protokołu przeszukania musi zgłosić żądanie wydania postanowienia. Ponadto o poinformowaniu osoby, u której czynność przeprowadzono, iż na jej wniosek otrzyma postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia czynności, wzmianka powinna znaleźć się w protokole (art. 299 in fine; por. Hofmański i in., Komentarz, t. I, s. 1244).
Skutek braku pouczenia
Brak takiego pouczenia oznacza, że osoba, u której było przeprowadzone przeszukanie, może wystąpić w każdym czasie o doręczenie postanowienia sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania mieszkania bądź odmowy jego zatwierdzenia. To otwiera jej drogę do weryfikacji prawidłowości przeszukania.
Biorąc pod uwagę stres i zaskoczenie osoby, u której odbywają się czynności przeszukania, warto oprzeć się na fachowej pomocy adwokata, który uczestnicząc w czynności będzie gwarantem jej prawidłowego przeprowadzenia, bądź też w razie nieprawidłowości podejmie od razu działania prawne. Nawet, jeśli adwokat nie uczestniczył w takiej czynności, skonsultowanie z nim prawidłowości przebiegu przeszukania, w tym prawidłowości sporządzenia protokołu, który powinien być spisywany na bieżąco i odzwierciedlać faktycznie przeprowadzane czynności, pozwoli na zabezpieczenie praw osoby przeszukiwanej i w miarę potrzeby podjęcie kroków prawnych.